Παραμένοντας ανταγωνιστικοί μέσα από την καινοτομί

Όταν ο θρυλικός βασιλιάς της Ιθάκης, ο πολυμήχανος Οδυσσέας, επινοούσε το τέχνασμα του «Δούρειου Ίππου», για να πετύχουν οι Έλληνες την κατάληψη της Τροίας, χρησιμοποιούσε μια καινοτομία στην εποχή του για να επικρατήσουν οι Έλληνες στον ανταγωνισμό τους (και στον πόλεμο) με τους Τρώες.

Στις σύγχρονες κοινωνίες έχουμε παραδείγματα της δυνατότητας να παραμείνει κανείς ανταγωνιστικός μέσα από την καινοτομία:

· Στον τομέα της νέας τεχνολογίας η Nokia, μια ευρωπαϊκή εταιρεία, κατάφερε να είναι στην πρωτοπορία παγκοσμίως στις τηλεπικοινωνίες, στα κινητά τηλέφωνα, μέσα από σοβαρές επενδύσεις που έγιναν και γίνονται στη Φινλανδία στην έρευνα, την τεχνολογία, την εκπαίδευση, με σοβαρές κρατικές ενισχύσεις.

· Αλλά και στην Ελλάδα, χάρη σε μια πολιτική φοροαπαλλαγών, αναπτύχθηκε μια εντυπωσιακή βιομηχανία κατασκευής ηλιακών θερμοσιφώνων, η οποία εξάγει σε αρκετές χώρες, ενώ η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά εγκατεστημένων ηλιακών θερμοσιφώνων σε σχέση με τον πληθυσμό της. Δυστυχώς, η κυβέρνηση κατάργησε πρόσφατα τη φοροαπαλλαγή για εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα, δίνοντας έτσι ένα ισχυρό πλήγμα στην ελληνική βιομηχανία κατασκευής ηλιακών θερμοσιφώνων (αλλά και στους καταναλωτές).

· Στον τομέα του τουρισμού, σε μια εποχή κρίσης του μαζικού τουρισμού στην πατρίδα μου στο νησί της Κρήτης στην Ελλάδα, οι μόνοι που φάνηκαν να διασώζονται ήταν εκείνοι που στράφηκαν σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού που σέβονται το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της Κρήτης, αναστηλώνοντας παλιά παραδοσιακά σπίτια, ξενοδοχειακές μονάδες μικρού μεγέθους που βασίζονται στον οικοτουρισμό, τον αγροτουρισμό, τις βιολογικές καλλιέργειες και την προώθηση των τοπικών παραδοσιακών γεύσεων και προϊόντων.

· Στον αγροτικό τομέα, όταν η υπερπαραγωγή της βιομηχανικής γεωργίας οδηγεί τα προϊόντα στις χωματερές, στην καταστροφή των αγροτών, στα διατροφικά σκάνδαλα και τον κίνδυνο για την υγεία των πολιτών, αυτοί που διασώζονται είναι εκείνοι οι αγρότες που στρέφονται στην οικολογική γεωργία, στην παραγωγή και προώθηση τοπικών προϊόντων. Ένα έξοχο παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η δράση του κινήματος SLOW FOOD ως αντιστάθμισμα στη βιομηχανοποιημένη πλαστική διατροφή των fast food και του κινήματος TERRA MADRE για την διατήρηση των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων και τρόπων καλλιέργειας, της κουλτούρας και των πολιτισμών των λαών αυτού του πλανήτη απέναντι στον οδοστρωτήρα της παγκοσμιοποίησης και του ενιαίου ομογενοποιημένου πολιτισμού.

Βασική όμως προϋπόθεση για να παραμείνει κανείς ανταγωνιστικός μέσα από την καινοτομία είναι η ενθάρρυνση της καινοτομίας μέσα από θεσμικά και οικονομικά μέτρα (επιδοτήσεις) από το κράτος ή διεθνείς θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως έδειξε ο Νόαμ Τσόμσκι στα βιβλία του, η ανταγωνιστικότητα μέσα από την καινοτομία της αμερικανικής βιομηχανίας βασίστηκε στις τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις των ΗΠΑ προς ιδιωτικές εταιρείες για να αναπτύξουν οπλικά συστήματα στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου παλιότερα, και τώρα, στα πλαίσια του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» με τις επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Αλλά και στον τομέα της γεωργίας η καινοτομία και ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ βασίστηκε στις κρατικές επιδοτήσεις, την ίδια στιγμή που μέσα από διεθνείς οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα επέβαλαν σε πολλές χώρες του κόσμου την περικοπή των κρατικών επιδοτήσεων στα δικά τους προϊόντα και τη διάλυση του κράτους πρόνοιας. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια, η αιχμή του δόρατος της ανταγωνιστικότητας μέσα από την καινοτομία των ΗΠΑ είναι η βιομηχανία των μεταλλαγμένων, όπου έχουν κάνει τεράστιες επενδύσεις και τα οποία προσπαθούν να επιβάλουν σε όλο τον κόσμο υποχρεωτικά και χωρίς σήμανση.

Η ενθάρρυνση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας δεν μπορει παρά να περνάει μέσα από κρατικές και ευρωπαϊκές (διεθνείς) επιδοτήσεις, αλλά και μέσα από περιορισμούς στις εισαγωγές ορισμένων προϊόντων, δηλαδή μέσα από ένα δίκαιο εμπόριο (FAIR TRADE) προϊόντων των οποίων η παραγωγή θα σέβεται τη φύση, τα ανθρώπινα και τα εργατικά δικαιώματα, το μόχθο των ανθρώπων που τα παράγουν. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για ελεύθερες εισαγωγές προϊόντων από την Κίνα, όταν απειλούνται πάνω από 1 εκατομμύριο θέσεις εργασίας στην κλωστοϋφαντουργία της Ευρώπης και του κόσμου, την ίδια στιγμή που γνωρίζουμε τον τρόπο που παράγονται πολλά κινέζικα προϊόντα με εργάτες – σκλάβους, με μεροκάματα 1 δολάριο τη μέρα, με ατέλειωτα ωράρια και μόλις μια βδομάδα άδεια το χρόνο. ¶ρα θα πρέπει να προωθήσουμε ένα δίκαιο και ηθικό εμπόριο που θα βάζει περιορισμούς σε τέτοια προϊόντα και θα αποτρέπει τέτοιες πρακτικές. Ειδάλλως, οι συνθήκες εργασίας και παραγωγής προϊόντων της Κίνας, και η συνακόλουθη οργάνωση της κοινωνίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων θα επιβληθεί και σε μας, όπως επιχειρείται να γίνει π.χ. με το σχέδιο οδηγίας Μπολκενστάιν.

Πέρα όμως από αυτά, το ερώτημα που προκύπτει για μας είναι το τι είδους καινοτομία θέλουμε ως πράσινο κίνημα: Την καινοτομία των μεταλλαγμένων; Την καινοτομία των μικρών πυρηνικών όπλων; Και σε ποιο πράγμα θέλουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί; Στο μαζικό τουρισμό, στη μαζική παραγωγή άχρηστων προϊόντων ή αγροτικών προϊόντων κακής ποιότητας που καταλήγουν στις χωματερές, προϊόντων επικίνδυνων για την υγεία και την οικολογική ισορροπία;

Η απάντηση είναι μάλλον προφανής: Οι δικές μας καινοτομίες πρέπει να αφορούν την προστασία της φύσης με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων, τη μείωση του χρόνου εργασίας και τη ριζική καταπολέμηση της ανεργίας, την ποιότητα ζωής, την ειρηνική συνύπαρξη λαών και διαφορετικών ανθρώπων και πολιτισμών, την αλληλεγγύη στα αδύνατα κοινωνικά στρώματα, την προώθηση της τοπικής αυτονομίας και αυτοδιαχείρισης των κοινοτήτων μέσα από αποκεντρωμένες ήπιες μορφές ενέργειας, μέσα από θεσμούς μικρού και τοπικού μεγέθους, μέσα από την ανάδειξη της κοινωνικής οικονομίας, ενός μη κερδοσκοπικού τρίτου τομέα, πέρα από τον ιδιωτικό και το δημόσιο, με συνεταιρισμούς παραγωγών και καταναλωτών, τοπικά δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών, αυτοδιαχειριζόμενα ασφαλιστικά ταμεία, δίκτυα στήριξης ευάλωτων κοινωνικά ομάδων. Αυτός ο τρίτος τομέας των συνεταιρισμών και των ΜΚΟ είναι που πρέπει να στηριχτεί, χωρίς να διαλυθεί όμως και ο δημόσιος τομέας που μπορεί να παίξει στρατηγικό ρόλο.

Αλλά προϋπόθεση για να προωθήσουμε ένα τέτοιο όραμα είναι η αντίστασή μας στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση: Δεν είναι δυνατόν να κυκλοφορούν ελεύθερα (χάριν της «ελευθερίας του εμπορίου») προϊόντα που παράγονται από ανθρώπους που δεν είναι ελεύθεροι, από ανθρώπους που δουλεύουν ατέλειωτες ώρες καθημερινά, χωρίς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, χωρίς προστασία της φύσης και της οικολογικής ισορροπίας. Δεν είναι δυνατόν να κυκλοφορούν ελεύθερα μεταλλαγμένα προϊόντα μετατρέποντας όλους μας σε πειραματόζωα χωρίς τη θέλησή μας. Πρέπει να υπάρχουν όροι και κανόνες, ένα δίκαιο εμπόριο. Χωρίς αυτό, η ανταγωνιστικότητα, με ή χωρίς καινοτομία, θα μας οδηγήσει στο homo homini lupus του Hobbes, ή, στην καλύτερη περίπτωση, σε περιπέτειες ανάλογες αυτών του Οδυσσέα, που περιπλανήθηκε σ’ όλον τον κόσμο, ζητώντας να γυρίσει στην πατρίδα του την Ιθάκη, γιατί χρησιμοποίησε την εφευρετικότητά του στον πόλεμο, διαπράττοντας ύβριν προς τους θεούς (και τους ανθρώπους) καταστρέφοντας ιερούς τόπους (ναούς των θεών) και ανθρώπους (γυναικόπαιδα, γέροντες κλπ). Τη δική μας εφευρετικότητα και καινοτομία πρέπει να τη χρησιμοποιήσουμε για μια καλύτερη κοινωνία, μια κοινωνία αλληλεγγύης, για την υπεράσπιση της φύσης, για την ειρήνη, για τους ανθρώπους που υποφέρουν.

Φώτης Ποντικάκης
Μέλος της Γραμματείας των Οικολόγων Πράσινων Ελλάδας