Του ΜΙΧΑΛΗ ΜΠΑΚΑ*
Είναι πραγματικά άχαρο να είσαι αναγκασμένος να γράφεις για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του Αιγαίου, έναν τόπο που υμνήθηκε για το κάλλος του από τόσους ποιητές. Το περιβάλλον του Αιγαίου, παρά τα τόσα προβλήματα και απειλές, αποτελεί ακόμα για όλους εμάς τους Αιγαιοπελαγίτες ανάσα ελπίδας και ομορφιάς μέσα στο γενικευμένο πλαίσιο ασχήμιας της εποχής μας.
Τα σκουπίδια, τα στερεά απόβλητα, είναι ένα μεγάλο ζήτημα, καθώς χιλιάδες τόνοι σκουπιδιών κάθε χρόνο καταλήγουν στην καλύτερη των περιπτώσεων σε οργανωμένους ΧΥΤΑ, στη χειρότερη σε παλιές χωματερές που ακόμα δεν έχουν κλείσει, ή σε αυτοσχέδιες χωματερές σε κοίτες ποταμιών, δάση ή παραλίες. Τις τελευταίες ημέρες, μάλιστα, προέκυψε και εξαγωγή σκουπιδιών προς την ηπειρωτική Ελλάδα (Μύκονος προς Φυλή!). Η ανακύκλωση που έπρεπε εδώ και καιρό να αρχίσει δεν προχωράει ικανοποιητικά, με λίγα φωτεινά παραδείγματα (π.χ. Σύρος), που δείχνουν ότι όταν υπάρχει σωστή και συντονισμένη προσπάθεια, η ανακύκλωση ακόμα και στα νησιά μπορεί να γίνει πράξη.
Χιλιάδες στρέμματα γης γίνονται στάχτη κάθε καλοκαίρι στα νησιά μας. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια οι πυρκαγιές βρίσκονται σε έξαρση, γεγονός που σίγουρα επηρεάζεται από τις ακραίες καιρικές συνθήκες που παρατηρούνται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το 35% της ανατολικής Ελλάδας εμφανίζει αυξημένο κίνδυνο ερημοποίησης -«νέκρωση» δηλαδή των εδαφών σε αρκετά νησιά του Αιγαίου, ενώ για το 49% ο κίνδυνος είναι ορατός. Οι κλιματικές αλλαγές είναι εδώ, η μείωση των βροχοπτώσεων είναι μια πραγματικότητα, ενώ ο αριθμός των πλημμυρών συνεχώς αυξάνει. Δυστυχώς, εξακολουθούμε να κλείνουμε τα μάτια σε καταστροφικές ασύδοτες δραστηριότητες όπως η υπερβόσκηση, οι εκχερσώσεις, οι εμπρησμοί. Είναι απαραίτητη η μελέτη της βοσκοϊκανότητας των νησιών μας με εφαρμογή πολιτικών κατά της υπερβόσκησης.
Μεγάλο ζήτημα για τα νησιά μας αποτελεί η ποιότητα αλλά και η ποσότητα του νερού. Σε πολλά από τα νησιά, το βάθος των γεωτρήσεων έχει φτάσει τα 200 μ., με αποτέλεσμα πολλές περιοχές να έχουν υφαλμυρωθεί. Η ερημοποίηση επιτείνει το πρόβλημα, καθώς η κατακράτηση των υδάτων μειώνεται. Απαιτείται αυστηρή προστασία των υδροφόρων, οι οποίοι τροφοδοτούν την ύδρευση, δρομολόγηση μικρών έργων ταμίευσης επιφανειακών νερών (υδατοδεξαμενές) σε τοπικό επίπεδο, αλλά και τιμολογιακή πολιτική με βάση το κριτήριο ότι το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν αλλά βασικό αγαθό.
Το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο δέχεται τα τελευταία χρόνια μια επίθεση από τη δόμηση, εξαιτίας της ανυπαρξίας χωροταξικού σχεδιασμού, της εκτός σχεδίου δόμησης, που αποτελεί πανευρωπαϊκή ελληνική πατέντα, και της ανάπτυξης νέων ξενοδοχειακών μονάδων που πιέζουν το φυσικό περιβάλλον, με τεράστια συγκροτήματα να κτίζονται κυριολεκτικά δίπλα στη θάλασσα. Η απουσία ξεκάθαρου καθορισμού χρήσεων γης στα νησιά μας (αγροτική, φυσική, οικιστική, τουριστική) έχει αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται ως ένα απέραντο οικόπεδο. Δυστυχώς, ακόμα κυριαρχεί η αντίληψη ότι τα πάντα μπορούν και πρέπει να χτιστούν (νόμιμα ή παράνομα), οι δρόμοι μπορεί να πηγαίνουν παντού, ή ότι οι φυσικές περιοχές αποτελούν εμπόδιο και όχι ευκαιρία για την ευημερία των τοπικών κοινωνιών.
Οριακή είναι η κατάσταση σε σχέση με το ενεργειακό στα νησιά μας. Αφενός μεν η ρυπογόνα και πολυδάπανη παραγωγή ενέργειας από τους σταθμούς της ΔΕΗ, αφετέρου δε η έλλειψη ενεργειακού προγραμματισμού και σχεδίου εξοικονόμησης ενέργειας, συνθέτουν ένα θολό τοπίο. Την ίδια ώρα, αντιδράσεις προκαλούνται στα νησιά μας από τη λαίλαπα των επενδυτικών προτάσεων ΑΠΕ (Βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) για μεγάλης κλίμακας αιολικά πάρκα, χωρίς ουσιαστικό διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες και χωρίς κανένα σεβασμό του νησιωτικού τοπίου.
Το φυσικό περιβάλλον των νησιών μας είναι ο πλούτος μας. Η ευθύνη για την κληρονομιά που έχουμε δανειστεί από το μέλλον και τα παιδιά μας είναι μεγάλη. Το περιβάλλον των νησιών μας, από την αρχαιότητα, αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη ενός σημαντικού πολιτισμού. Οι οικισμοί, η αρχιτεκτονική, οι πεζούλες, το αγροτικό τοπίο δεν είναι μόνο εκθέματα ενός ανοιχτού μουσείου με ανθρώπινες δημιουργίες από το παρελθόν, αλλά αποτελούν και σήμερα μοναδικό παράδειγμα σοφής και βιώσιμης ανάπτυξης.
* Περιβαλλοντολόγος, περιφερειακός σύμβουλος Βορείου Αιγαίου με τον «Οικολογικό άνεμο»