Αφορμή για τα παρακάτω είναι η συζήτηση με τον Άλκη, ο οποίος ταξίδεψε στην νοτιοανατολική Αλγερία με σκοπό την φωτογράφιση.
Μου περιέγραψε, με λίγα λόγια κουβεντιάζοντας στα όρθια, μια ανεπανάληπτη εμπειρία με τις αρχαίες πόλεις, που αναδύθηκαν σχεδόν άθικτες από την άμμο μετά από 2.000 χρόνια στην έρημο Σαχάρα. Χαρακτηριστικές οι πολύ διάσημες βραχογραφίες και η εντυπωσιακή «Αγελάδα που Κλαίει» μέσα στο εθνικό πάρκο Tassili n’Ajjer (Τασιλί ν’Ατζέρ) σε ένα μεγάλο βράχο από ψαμμίτη. Χαραγμένη στο μαλακό πέτρωμα περισσότερο από 7.000 χρόνια πριν, η «Αγελάδα που Κλαίει» είναι ένα αριστούργημα της Νεολιθικής τέχνης, γιατί είναι ένας συνδυασμός εξαιρετικής τεχνικής και αρμονίας, που εντυπωσιάζει τον σημερινό επισκέπτη. Η βραχογραφία απεικονίζει ένα μικρό κοπάδι από άγρια βοοειδή, που πιθανόν περιμένουν σε κάποιο ρυάκι για να πιούν νερό. Το δάκρυ, που φαίνεται σε ένα από τα ζώα, έχει ερμηνευτεί με ένα πλήθος θεωριών και μύθων και έχει δώσει την ονομασία στη βραχογραφία αυτή.
Διαβάζουμε ότι η ερημοποίηση στη Βόρεια Αφρική είναι μια διαδικασία που εκτείνεται σε βάθος χιλιάδων ετών. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η Σαχάρα, πριν από 5.000 – 7.000 χρόνια, ήταν πιο υγρή και πράσινη. Αυτή η περίοδος ονομάζεται “Αφρικανική Υγρή Περίοδος”, η οποία τελείωσε περίπου το 3.000 π.Χ. Το Sefar [https://africa.quora.com/Supernatural-Saharas-Rock-Paintings-in-Sefar-Algeria?comment_id=711009&comment_type=3], στη νότια Αλγερία, είναι ένας από τους πιο εντυπωσιακούς προϊστορικούς αρχαιολογικούς χώρους του κόσμου. Βρίσκεται στην περιοχή Tassili n’Ajjer, μια οροσειρά στα σύνορα Αλγερίας, Λιβύης και Νίγηρα, γνωστή για τις χιλιάδες βραχογραφίες της που απεικονίζουν ζώα, ανθρώπους και σκηνές καθημερινής ζωής. Η περιοχή δεν ήταν πάντα έρημος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, πριν από χιλιάδες χρόνια, ήταν μια εύφορη σαβάνα, με ποτάμια, λίμνες και πλούσια χλωρίδα και πανίδα.
Την περίοδο 10.000 – 8.000 π.Χ. οι βραχογραφίες της περιοχής δείχνουν καταπράσινα τοπία, άφθονα ζώα και ανθρώπους που κυνηγούσαν και ζούσαν ως νομάδες. Αυτό αποδεικνύει ότι το Sefar [https://fr.wikipedia.org/wiki/S%C3%A9far] ήταν κάποτε ένα γόνιμο οικοσύστημα. Από 7.000 – 5.000 π.Χ. οι βροχοπτώσεις μειώνονται σταδιακά και η περιοχή αρχίζει να ξη_ραίνεται. Οι άνθρωποι στρέφονται περισσότερο στην κτηνοτροφία και αρχίζουν να εξαρτώνται από τις όλο και λιγότερες πηγές νερού. Από τις 3.000 π.Χ. έχουμε την μεγάλη αλλαγή. Το Tassili n’Ajjer και το Sefar γίνονται πλέον ημι-άνυδρα. Τα ποτάμια και οι λίμνες σχεδόν εξαφανίζονται, και η περιοχή μετατρέπεται σε έρημο. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν σε πιο εύφορες περιοχές.
Από το 1.000 π.Χ. η Σαχάρα πήρε τη σημερινή μορφή της. Οι βραχογραφίες δείχνουν πλέον καμήλες, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι είχαν ήδη προσαρμοστεί στην έρημο. Το Sefar παραμένει ένας εγκαταλελειμμένος προϊστορικός τόπος, καλυμμένος από άμμο. Η μετατροπή του Sefar σε έρημο οφείλεται κυρίως σε φυσικούς κλιματικούς παράγοντες: Στις μεταβολές στην τροχιά της Γης που επηρέασαν τους μουσώνες της Αφρικής, στη μείωση των βροχοπτώσεων λόγω αλλαγών στα παγκόσμια κλιματικά ρεύματα και στη σταδιακή απώλεια βλάστησης, που επιτάχυνε τη διάβρωση και την εξάπλωση της άμμου.
Η ερημοποίηση του Sefar και της Σαχάρας μπορεί να μας δώσει πολύτιμα στοιχεία για τις σημερινές κλιματικές αλλαγές. Η ιστορία δείχνει ότι ο πλανήτης έχει περάσει από φυσικούς κύκλους κλιματικών αλλαγών, αλλά η διαφορά σήμερα είναι ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα επιταχύνει δραματικά αυτές τις μεταβολές. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η τροχιά της Γης και οι αλλαγές στην ηλιακή ακτινοβολία επηρεάζουν τους μουσώνες και τις θερμοκρασίες. Η ανθρώπινη παρέμβαση κάνει τη διαφορά.
Η φυσική ερημοποίηση του Sefar διήρκεσε χιλιάδες χρόνια. Σήμερα, όμως, η αποψίλωση των δασών, η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή σε αιώνες ή και δεκαετίες. Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον; Αντί να δούμε την κλιματική αλλαγή ως κάτι “αφύσικο”, μπορούμε να τη δούμε ως μέρος ενός κύκλου. Όμως, ο ρόλος του ανθρώπου είναι αυτός που κάνει τη διαφορά: αντί να επιταχύνουμε την καταστροφή, μπορούμε να επιβραδύνουμε ή να προσαρμοστούμε μέσω της αναδάσωσης, της μείωσης των εκπομπών και της έξυπνης χρήσης των πόρων. Υπάρχουν ακόμα αισιόδοξες προσεγγίσεις: Για παράδειγμα, κάποιες θεωρίες λένε ότι στο μέλλον, με σωστές παρεμβάσεις, η Σαχάρα θα μπορούσε να πρασινίσει ξανά!
Άρα, ναι, το Sefar είναι ένας “καθρέφτης” που μας δείχνει τι μπορεί να συμβεί, αν η Γη μπει σε μια νέα φάση αλλαγών. Το ερώτημα είναι: θα το αφήσουμε να γίνει ανεξέλεγκτα ή θα το διαχειριστούμε;
9.4.2025
Στέφανος Σταμέλλος
https://www.facebook.com/stefanos.stamellos