Picture of sstamellos

sstamellos

ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ ΥΠΟΝΟΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ ΥΠΟΝΟΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Οι λέξεις γεννήθηκαν για να βασανίζονται, τουλάχιστον μετά την αποτυχημένη απόπειρα να κτιστεί ο πύργος της Βαβέλ αλλά και για να βασανίζουν μια που τα νοήματα τους διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, από τόπο σε τόπο, από γενιά σε γενιά, από πολιτισμό σε πολιτισμό. Μερικές λέξεις βασανίζονται περισσότερο, ίσως κακοποιούνται, όπως η «ανάπτυξη» που το νόημα της πλανάται άλλοτε ασαφές, άλλοτε μετέωρο, άλλοτε κενό. Σπάνια παίρνει σάρκα και οστά. Συνήθως αφήνεται να υπονοηθεί, είναι υπονόημα (κάτω από το νόημα, πίσω από το νόημα;).

Η ανάπτυξη έχει γίνει οικιακή λέξη. Πως να μη γινόταν όταν είναι η πρώτη λέξη που βγαίνει και η μοναδική λέξη που επαναλαμβάνουν τα χείλια κάθε πολιτικού, άρχοντα, επενδυτή. Και αναπαράγεται από χιλιάδες άλλα χείλια που προσπάθησα να τα διαβάσω, να μάθω τι σημαίνει γι’ αυτά η λέξη «ανάπτυξη», αλλά εις μάτην. Διάβασα σχεδόν σ’ όλα την ίδια συνειρμική φράση: ανάπτυξη είναι (συνήθως μεγάλα) έργα που θα φέρουν θέσεις εργασίας και πολλά έσοδα. Κι από ‘κει και πέρα είδα τη φαντασία τους να καλπάζει σε άφθονες δουλειές, μεγαλεπήβολα και φανταχτερά, «μοντέρνα» κτήρια, γυαλιστερές επιγραφές, λεωφόρους, παραλιακές και μη, γαρνιρισμένες με συστοιχίες φοινίκων, παραλίες τσιμεντωμένες με μαρίνες, βίλες με πισίνες σε παραλίες και (καμένα) δάση, υδατοπάρκα σε κατάξερες περιοχές, κυκλοφοριακό χάος, καυσαέρια και θόοοοοοοορυβος, πολύς θόρυβος. Πάνω απ’ όλα πολλά λεφτά για γυαλιστερά αυτοκίνητα, χλιδάτα ρούχα, ακριβή διασκέδαση. Όλα αυτά για όλους ανεξαιρέτως!

Μετά απ’ αυτά, τα χείλια βουβαίνονται, τα μυαλά σταματούν, οι σκέψεις στερεύουν και προβάλει το νόημα της ανάπτυξης να μετεωρίζεται στο κενό, αφηρημένο και λειψό. Αφηρημένο γιατί αυτή η ανώνυμη ανάπτυξη είναι επιμελώς χωρισμένη από τους φορείς και τους δέκτες της που μόνο αυτοί μπορούν να τη νοηματοδοτήσουν και φυσικά να την υλοποιήσουν και να ωφεληθούν απ’ αυτήν. Λειψό γιατί δεν περιλαμβάνει όλα όσα συνιστούν και κάνουν εφικτή την ανάπτυξη.

Η ανώνυμη ανάπτυξη δεν προσδιορίζει από ποιόν προέρχονται οι πόροι για τα έργα, ποιος αποφασίζει και για ποιόν τελικά είναι τα έργα για ποιους είναι οι θέσεις εργασίας, με τι αμοιβή και για πόσο καιρό για ποιους είναι και τι θα γίνουν τα έσοδα. Αποσιωπά ότι οι δημόσιοι πόροι (εθνικοί φόροι και Ευρωπαϊκά κονδύλια) πρέπει να χρησιμοποιούνται συνετά για πολύ περισσότερα και πιο αναγκαία κοινωνικά έργα από αυτά που προωθούνται (μέσω, π.χ., του αναπτυξιακού νόμου). Αποσιωπά ότι οι ιδιωτικοί πόροι αυτονόητα ωφελούν κυρίως τους ιδιώτες που τους παρέχουν (γιατί δεν υπάρχουν, ποτέ δεν υπήρξαν, γνήσιοι αλτρουιστές ιδιώτες ανεξαρτήτως μεγέθους) οι υπόλοιποι παίρνουν τα ψίχουλα που πέφτουν από το μεγάλο τραπέζι. Η ανώνυμη ανάπτυξη παρακάμπτει το θεμελιακό ερώτημα «για ποιον είναι η ανάπτυξη: για τους τόπους, για τους ανθρώπους, ή και για τα δύο;». Και φυσικά τις επεκτάσεις του «για ποιους τόπους και για ποιους ανθρώπους» που αναγκαστικά παραπέμπουν στην ανάγκη να εξειδικευτούν τόσο το κόστος όσο και τα οφέλη αυτής της ανάπτυξης. Που ενόσω παραμένει ανώνυμη, αυτά αφήνονται έντεχνα να υπονοούνται ή αποκρύπτονται επιμελώς.

Έτσι το νόημα της ανώνυμης, της σκέτης, ανάπτυξης εκτός από αφηρημένο είναι αναπόφευκτα και λειψό. Τουλάχιστον αν συγκριθεί με τις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις περί ανάπτυξης, και ιδιαίτερα της αειφόρου, και τις διαπιστώσεις/ διακηρύξεις διεθνών οργανισμών για τους στόχους, τα μέσα επίτευξης και τα μέτρα της ανάπτυξης.

Στόχος της ανάπτυξης είναι η επίτευξη ευημερίας που εκτός από οικονομικές έχει και περιβαλλοντικές, κοινωνικο-πολιτιστικές και πολιτικές διαστάσεις. Θεμελιώδης απαίτηση για να γεννηθεί και να συντηρηθεί ανάπτυξη, ανεξάρτητα αν πρόκειται για άτομα, κοινωνικές ομάδες, οικισμούς, περιφέρειες ή κράτη, είναι η ύπαρξη ισχυρής παραγωγικής βάσης (παραγωγή προϊόντων, υπηρεσιών, γνώσης). Όποιος θέλει πραγματικά να αναπτυχθεί, φροντίζει να εξασφαλίσει και να διαφυλάξει κρίσιμους στρατηγικούς πόρους γι’ αυτή τη βάση: γη, νερό, ενέργεια, και κεφάλαιο – φυσικό, οικονομικό (χρήμα, επιχειρηματικότητα, δημιουργικότητα), κοινωνικο-πολιτισμικό, θεσμικό.

Τα μέτρα της ανάπτυξης δεν εξαντλούνται στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), που ούτως ή άλλως είναι ανεπαρκές και από οικονομική άποψη, ή στις θέσεις εργασίας. Είναι πολύ περισσότερα και αποτυπώνουν τόσο την εκπλήρωση των βασικών προϋποθέσεων της ανάπτυξης (π.χ. εξασφάλιση και ασφάλεια τροφής και ικανοποιητικής υγείας, επάρκεια ζωτικών πόρων όπως νερού και ενέργειας) όσο και την επίτευξη περισσότερο προηγμένων στόχων ευημερίας . Αυτοί περιλαμβάνουν την ποιότητα του περιβάλλοντος, την εξοικονόμηση πόρων, την επάρκεια υλικο-τεχνικών και κοινωνικών υποδομών, την κατανομή του εισοδήματος και των ευκαιριών ζωής, τη μειωμένη τρωτότητα και το υψηλό το επίπεδο ετοιμότητας έναντι φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων, τη διατήρηση της φυσικής και κοινωνικο-πολιτιστικής ποικιλότητας, ταυτότητας και συνοχής, το υψηλό επίπεδο μόρφωσης και καλλιέργειας, την εξάλειψη της κοινωνικής παθολογίας, τη διαθεσιμότητα ελεύθερου χρόνου, τη δημόσια συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Αλήθεια, τι από τα παραπάνω περιέχει η αφηρημένη και απλοϊκή εκδοχή της ανώνυμης, σκέτης ανάπτυξης; Τι απ’ αυτά μπορεί να ισχυριστεί η σύγχρονη Ελλάδα ότι έχει πετύχει μετά από ένα τέταρτο αιώνα γενναιόδωρων Κοινοτικών εισροών; Υποστηρίζει η εμπειρία της μεταπολεμικής Ελλάδας γενικότερα, που προσέλκυσε επενδύσεις, εισέπραξε επιδοτήσεις και εκτέλεσε πολλά μεγάλα έργα, τη συσχέτιση χρημάτων και ανάπτυξης με την (σωστή) ευρεία έννοια, ή έστω χρημάτων και θέσεων εργασίας και εσόδων; Φυσικά οι άρχοντες, μικροί και μεγάλοι, διαπιστώνουν διαρκώς ένα έλλειμμα ανάπτυξης (με τι νόημα ή υπονόημα όμως;) που όμως φαίνεται να χρησιμεύει για να δικαιολογούνται επενδύσεις, μεγάλα έργα και διευκολύνσεις για όλους τους επενδυτές (δωρεές δημόσιας γης, επιδοτήσεις, μακροχρόνιες εκμισθώσεις εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας, εξαιρέσεις από απαιτήσεις της δασικής, αρχαιολογικής και άλλης νομοθεσίας, κ.λπ.).

Τα μετέωρα υπονοήματα μπορεί να προωθούν την ανώνυμη ανάπτυξη των αβασάνιστων και εύκολων αποφάσεων, αφού αφήνουν το νόημα της ανοικτό σε κάθε ερμηνεία. Όμως, τροχοπεδούν, αν δεν αποκλείουν εντελώς, την καθοδήγηση και τον ορθολογικό σχεδιασμό της επώνυμης ανάπτυξης σε αειφόρα μονοπάτια με στόχο το κοινό καλό, την ευημερία όλων. Που, όμως, απαιτεί φρόνηση και καθαρές ηθικές αποφάσεις. Που ακόμα κι αν δεν δημιουργηθούν άμεσα οι αναμενόμενες θέσεις εργασίας και δεν εισρεύσουν «εδώ και τώρα» τα επιθυμητά έσοδα, αφήνει ένα ανεκτίμητο όφελος: υπεύθυνους σκεπτόμενους πολίτες, αναντικατάστατους φορείς της ανάπτυξης, για την τωρινή και τις επόμενες γενιές.

Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

e-mail: e.briassouli@aegean.gr

———————————
Η πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ (Going for Growth) εξέπληξε με τις δηλώσεις της για την ανάπτυξη. Φυσικά, χιλιάδες άλλα κείμενα έχουν προηγηθεί με παρόμοιες δηλώσεις.

Scroll to Top