Λίγο πατρίδα…
Το χωριό μου είναι τα Πετράλωνα, με το παλιό όνομα Αραχωβίτσα. Λεγόταν Αραχωβίτσα μέχρι το 1928. Είναι σε υψόμετρο 830μ και απέχει 36 χλμ από το Καρπενήσι και 85 χλμ από την Λαμία. Απέχει 4 χλμ. από την Αγ. Τριάδα και άλλα τόσα από τη Χόχλια. Ανήκει στον Δήμο Καρπενησίου, στην Δημοτική Ενότητα Κτημενίων, βόρεια και απέναντι από το Βελούχι και στις τελευταίες ραχοπλαγιές των νοτιοανατολικών Αγράφων. Βρίσκεται σε μια καταπράσινη πλαγιά με καστανιές, καρυδιές, πολλά καρποφόρα δέντρα, βελανιδιές και έλατα, με τα γραφικά του ξωκλήσια, έχοντας υπέροχη θέα στο Βελούχι και στα Άγραφα. Χάρη στο καλό τους κλίμα και το βατό τοπίο, είναι ιδανικός τόπος για ορεινές καλλιέργειες. Κάτω από το χωριό ρέει το Αγιατριαδίτικο Ποτάμι, που χωρίζει τα Άγραφα από το Βελούχι. Το Ποτάμι πηγάζει από τις βόρειες πλαγιές του Βελουχιού, αλλά και τις χαμηλότερες ραχοπλαγιές στις εσχατιές των Αγράφων, στα όρια με την Όθρυ.
Στις αρχές του 20ού αιώνα ξεπερνούσε τους 300 κατοίκους και σήμερα έχει ελάχιστους∙ κι αυτοί ηλικιωμένοι. Ο εικοστός αιώνας ήταν αναμφισβήτητα ένας αιώνας μεγάλων αλλαγών και ανατροπών. Αιώνας σκληρός με εφιαλτικές εμπειρίες για τους περισσότερους. Για όλα τα χωριά της ορεινής Ελλάδας, χωριά με πλούσια ιστορία και πολιτισμό, ήταν ένας αγώνας επιβίωσης.
Για να κατεβεί κανείς στο Ποτάμι από το χωριό, ακολουθεί νοτιοδυτικά μια όμορφη χωμάτινη διαδρομή. Παλιά ήταν καλντερίμι, που συνέδεε το χωριό με το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου και λίγο πιο κάτω με τον γνωστό «Μύλο του Βασίλη». Εκτός από το να αλέθει σιτάρι και καλαμπόκι ο Μύλος του Βασίλη είχε νεροτριβιά και μαντάνια. Εξυπηρετούσε τους Πετραλωνίτες και τους κατοίκους των γύρω χωριών, αλλά το καλοκαίρι εξυπηρετούσε και τους τσοπάνηδες και τους Σαρακατσαναίους, που έβγαιναν στα βουνά με τα ζώα τους. Τα μαντάνια είναι υδροκίνητος μηχανισμός που επεξεργάζεται και μαλακώνει, χτυπώντας με παλμικές κινήσεις, τα μάλλινα και τις φλοκάτες. Σήμερα ο μύλος είναι εγκαταλελειμμένος και σε ερειπωμένη κατάσταση. Μένει και περιμένει την ανακατασκευή…
Απέναντι από το χωριό και βορειοδυτικά είναι ο λόφος του Γλα, ανεξερεύνητος αρχαίος οικισμός σε υψόμετρο 995μ., η αρχαία Οιχαλία κατά μια εκδοχή∙ εξού και το όνομα της Χόχλιας, από παράφραση. Παλιότερα στο όργωμα οι γεωργοί εύρισκαν στο Γλα αρχαία αντικείμενα, κυρίως σπασμένα κεραμικά. Το τι βρήκαν οι αρχαιοκάπηλοι, άγνωστο. Το πιο σημαντικό εύρημα είναι ένα χάλκινο αγαλματάκι του Θεού Διόνυσου, ύψους 0,48μ. του 2ου π.Χ. αιώνα, άγνωστου καλλιτέχνη, που βρήκε ένας γεωργός από τη Χόχλια, στον μεσοπόλεμο. Ο Διόνυσος παριστάνεται κισσοστεφανωμένος, με κοντό χιτώνα, με δερμάτινη ζώνη στη μέση, με σκαλιστές μπότες και το αριστερό του χέρι προτεταμένο, σα να υψώνει ποτήρι να χαιρετήσει. Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
Κατά καιρούς έλεγε η μάνα την ιστορία, πως ένα ζευγάρι αγροτών από τη Χόχλια βρήκε το άγαλμα γύρω στο 1935, οργώνοντας το χωράφι τους στην πλαγιά του Γλα, πάνω από τα Λαγέικα. Και μάλιστα λένε, η αγρότισσα επειδή δεν είχε παιδιά, το έπαιζε στην αγκαλιά της σαν μωρό, χαρούμενη. Η ιστορία περιπλέκεται, αφού αναφέρεται ότι κάποιος “έξυπνος” το πήρε και προσπάθησε να το πουλήσει στο εξωτερικό, αλλά τον πιάσανε στο καράβι. Το αγαλματίδιο είναι εξαιρετικής κατασκευής, χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή και είναι μια ελεύθερη απόδοση ενός αγάλματος του Διονύσου, που κατασκευάστηκε σε Εργαστήριο του Άργους κατά τον Ε αιώνα π.Χ., το οποίο ανήκε στη Σχολή του Πολυκλείτου. Όσο για την προέλευσή του, η αρχαιολόγος Σέμνη Καρούζου συμπεραίνει ότι η μακρά περίοδος της κυριαρχίας των Αιτωλών στους Δελφούς πρέπει να τους εξοικείωσε με τα αργολικά έργα, που βρίσκονταν στο Πυθικό Ιερό, και ότι αυτό το αντικείμενο τέχνης παραγγέλθηκε πιθανότατα για ένα Αιτωλικό Ιερό.
Σ’ αυτό επικεντρώνεται το ενδιαφέρον όλων όσοι έχουν ασχοληθεί με την αρχαία ιστορία της Ευρυτανίας. Λέγεται ότι στην αρχαία Οιχαλία, που κατά μια εκδοχή τοποθετείται στον Γλα, όπως είπαμε και παραπάνω, κατοικούσαν οι αρχαίοι Δόλοπες, ένα από τα τέσσερα φύλα της Ευρυτανίας. Οι Δόλοπες έκαναν επιδρομές και λεηλασίες στις γύρω εύφορες περιοχές, όπως στην κοιλάδα του Σπερχειού, και οχυρώνονταν επιστρέφοντας στην ακρόπολη του Γλα. Ίσως και το άγαλμα να ήταν αποτέλεσμα μιας τέτοιας επιδρομής.
Οι αρχαίοι είχαν μια ιδιαίτερη αγάπη για τον Διόνυσο και τον φαντάζονταν συνήθως ως ένα όμορφο νέο με κατσαρά πλούσια μαλλιά -γι’ αυτό ίσως και στο άγαλμα εμφανίζεται ως κισσοστεφανωμένος- ενώ μερικές φορές τον παρίσταναν μεγαλύτερο και με γένια. Και αναρωτιόμουνα πάντα, πώς κι εμείς οι «εξοχίτες» Πετραλωνίτες είχαμε αυτή τη ροπή προς τον διονυσιασμό και την κραιπάλη. Πώς είχαμε αυτή την απολλώνια και ταυτόχρονα την διονυσιακή φύση του ανθρώπου. Και γιατί κάθε σπίτι είχε τα αμπέλια του και τα κλήματά του -ο Άμπελος, ο φίλος του Διόνυσου- τις δεκάδες αρχαίες σπάνιες ποικιλίες σταφυλιών, που ανέβαιναν ψηλά στις βελανιδιές και στις κρεβατίνες και που σήμερα ορισμένες σώζονται ακόμη. Και να η εξήγηση. Είχαμε το θεό Διόνυσο πάνω από το κεφάλι μας, στον Γλα…
«…εγώ πόχω στο αίμα μου κι ως μες στα κόκαλά μου
τους ήλιους σου, ω Διόνυσε! μαζί και την κραυγή σου!…»
[Anna, Marquise Mathieu de Noailles Μετάφραση Μυρτιώτισσα]