το πουλί δε μπαίνει σε κλουβί
Νίκος Χαραλαμπίδης*
Πρόσφατα το υπουργείο Εξωτερικών αναζήτησε την τύχη των χρημάτων, που κατά καιρούς έχει δώσει σε ΜΚΟ στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής βοήθειας που δίνει η χώρα μας, σύμφωνα με σχετικές δεσμεύσεις της. Δεδομένου ότι μιλάμε για δημόσιο χρήμα, είναι αυτονόητο να διεξάγεται έρευνα και ανάλογα με τα αποτελέσματα πιθανώς να αναθεωρηθούν οι κανόνες της χρηματοδότησης. Σε τέτοια περίοδο ένδειας, χρειάζεται μεγάλη προσοχή και διαφάνεια στο πώς γίνεται η διαχείριση του δημόσιου χρήματος, ανεξαρτήτως αν ο παραλήπτης είναι εταιρεία, δήμος ή ΜΚΟ.
Θεωρώ δεδομένο ότι το ίδιο θα πράξουν και όλα τα υπόλοιπα υπουργεία που χρηματοδοτούν δράσεις ή και τη λειτουργία ΜΚΟ (όπως υπουργείο Πολιτισμού, υπουργείο Υγείας, υπουργείο ΠΕΚΑ κοκ). Τελικά, τι το πιο αυτονόητο από το να βάζει κανόνες ο χρηματοδότης στον χρηματοδοτούμενο; Εφόσον, μάλιστα, ο χρηματοδότης χρησιμοποιεί δημόσιο χρήμα, οι κανόνες θα πρέπει να εγγυώνται διαφάνεια και αποτελεσματικότητα. Το κράτος έχει το μαχαίρι και το πεπόνι και αυτό καθορίζει τους όρους με τους οποίους θα μοιράσει την πίτα. Αυτό ορίζει και το τι περιμένει από τον κάθε φορέα που χρηματοδοτεί ως απόδειξη χρηστής και αποτελεσματικής χρήσης των πόρων. Και αυτό είναι άσχετο από τον αριθμό, το όνομα ή το πεδίο δράσης ή αδράνειας των ΜΚΟ.
Για να είμαι ειλικρινής, όμως, δεν καταλαβαίνω καθόλου το σχετικό θόρυβο. Η απουσία κανόνων και η έλλειψη μηχανισμών αναζήτησης ευθυνών, που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της κρατικής μηχανής, είναι γνωστή και όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να αλλάξει. Αυτό, όμως, δεν έχει καμιά σχέση με το αν υπάρχουν 1, 100 ή 100.000 ΜΚΟ. Οι άνθρωποι δε θα πάψουν να δημιουργούν ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα. Κάποιες από αυτές θα έχουν δράση και κάποιες μπορεί να μείνουν στα λόγια και στα χαρτιά.
Ναι, υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες ΜΚΟ στη χώρα μας. Ορισμένες, ίσως, σκανδαλίζουν με το όνομά τους (π.χ Σύλλογος Φίλων Θαλάσσιου Σκι Μονής Βατοπεδίου). Πολλές, όμως, αποτελούν ουσιαστικό συστατικό του δημοκρατικού πολιτεύματος και εκπροσωπούν ένα ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας. Πάρα πολλές είναι οι ΜΚΟ που εφαρμόζουν εσωτερικούς κανόνες διαφάνειας και λογοδοσίας, που θα έκαναν υπουργεία, κόμματα και ΟΤΑ να κοκκινίσουν από ντροπή. Πολλές είναι οι ΜΚΟ που με τη συστηματική δράση τους ενημερώνουν την κοινωνία, συμβάλλουν στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και παρακινούν τους πολίτες να αναλάβουν δράση. Οι ΜΚΟ κάνουν αυτά που δε μπορεί ή δε θέλει να κάνει το κράτος. Και πάντα θα υπάρχουν. Και, σε μια δημοκρατία, ποτέ δε θα μπουν σε καλούπι.
Εξηγούμαι: Η όποια προσπάθεια να μπει σε καλούπι η επιθυμία και η ανάγκη των πολιτών να συνευρίσκονται, να ανακαλύπτουν και να καλλιεργούν κοινά ενδιαφέροντα, η ανάγκη μας να φτιάχνουμε μικρές ή μεγαλύτερες κοινότητες, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Έχει αποτύχει ακόμα και στα χειρότερα απολυταρχικά καθεστώτα. Μια ματιά στο ηφαίστειο που λέγεται αραβικός κόσμος είναι αρκετή να πείσει τον καθένα που σκέφτεται μακιαβελικές μεθόδους για να ποδηγετήσει την κοινωνία των πολιτών.
Αντίθετα, η ανάγκη του δημοσίου να θέσει σαφείς κανόνες ώστε να έχει απολύτως διαφανείς οικονομικές σχέσεις με τις ΜΚΟ είναι εκ των ων ουκ άνευ. Τα υπόλοιπα, που κατά καιρούς βγαίνουν στην επιφάνεια, είναι εκ του πονηρού. Προϊόντα δεινοσαύρων που δεν έχουν καταλάβει ότι ο κόσμος αλλάζει και αυτοί δυσκολεύονται πια να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Δε δείχνουν να καταλαβαίνουν ότι οι παραδοσιακοί πολιτικοί χώροι αποδεικνύονται στενοί για την κοινωνική πραγματικότητα. Κάθε προσπάθεια να περιορίσουν την κοινωνία των πολιτών είναι καταδικασμένη. Ας το καταλάβουν και ας μη χάνουν το χρόνο τους. Αντίθετα, ας διδαχθούν από την αυτοοργάνωση, την αποτελεσματικότητα, την κοινωνική απήχηση δεκάδων ΜΚΟ. Αυτό θα ήταν προς όφελος όλων μας.
*Ο Νίκος Χαραλαμπίδης είναι γενικός διευθυντής του ελληνικού γραφείου της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Greenpeace».