Ημερίδα στο Κουμαρίτσι: Η χρησιμότητα του Δάσους

Πρέπει να πω από την αρχή ότι δεν είμαι δασολόγος ή δασοπόνος. Η ιδιότητα αυτή θα ταίριαζε καλύτερα σε κάποιον να αναλύσει με περισσότερα επιστημονικά στοιχεία το θέμα της χρησιμότητας του δάσους. Ως ορειβάτης και φυσιολάτρης, αλλά και ως οικολόγος θα μεταφέρω την αγωνία όλων για την απειλή των δασών της πατρίδας μας γενικά από τις καταπατήσεις και τις ανθρώπινες δραστηριότητες, ειδικά δε κοντά στις κατοικημένες και στις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές. Αυτές τις μέρες η αγωνία κορυφώνεται με τις εκατοντάδες πυρκαγιές σε όλη τη χώρα, που μας φέρνει μπροστά στην υποχρέωση της ενεργοποίησης όλων μας στον τομέα της πρόληψης των πυρκαγιών. Η καταστολή δυστυχώς είναι δύσκολη… Αν δεν γυρίσει ο αέρας και αν «δεν βοηθήσει και κανένας άγιος», που λένε στα χωριά, δεν σβήνουν εύκολα οι ρημάδες

Ζούμε σε μια χώρα με το πλουσιότερο ανάγλυφο, που χαρακτηρίζεται τόσο από τις θάλασσες και τα νησιά, όσο και από τον ορεινό ηπειρωτικό όγκο. Οι κάτοικοι του ορεινού όγκου της Οίτης, εμείς όλοι εδώ, γνωρίζουν πόσο πλούσια είναι η Οίτη σε βλάστηση, εικόνες και τοπία και είναι άμεσα εξαρτημένοι από τα δάση της. Ο τρόπος ζωής τους, όπως και η ζωή των προγόνων τους, έχουν διαμορφωθεί απ’ αυτή ακριβώς τη σχέση με το δάσος. Την καθημερινή επαφή και την εκμετάλλευσή του, καθιστώντας την ύπαρξή του αναγκαία και πολύτιμη για την ίδια τη ζωή τους.

Οι παραδασόβιοι πληθυσμοί γνωρίζουν καλά αυτό που οι επιστήμονες συχνά επισημαίνουν. Ότι δηλαδή λέγοντας δάσος δεν εννοούμε απλά τα ψηλά δένδρα, αλλά όλο το οικοσύστημα, όπως αυτό διαμορφώνεται από όλα τα έμψυχα και άψυχα μέρη του, τα δένδρα, οι θάμνοι, άγρια λουλούδια, μύκητες, έντομα, ζώα, πουλιά, νερό και έδαφος. Όλα αυτά μαζί αλληλοεξαρτώνται και αλληλεπιδρούν, ώστε το δάσος να είναι υγιές και να μπορεί να εξελίσσεται, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τυχόν επιδημίες και ασθένειες.

Ως υγιές οικοσύστημα, λοιπόν, το δάσος μας προσφέρει καταρχήν το οξυγόνο, απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξή μας στη γη. Συγκεκριμένα, συμβάλλει στην απορρύπανση του αέρα φιλτράροντάς τον, κατακρατώντας το CO2, ρύπους και αέρια σωματίδια και αποδίδοντας στην ατμόσφαιρα καθαρό οξυγόνο. Ταυτόχρονα, μας προσφέρει προστασία από τις μεγάλες θερμοκρασιακές διαφορές στη διάρκεια μέρας και νύχτας (φαινόμενο που παρατηρείται σε πεδινές ή έρημες εκτάσεις λόγω έλλειψης βλάστησης) και από την έκθεσή μας σε υψηλές θερμοκρασίες και υπεριώδη ακτινοβολία. Αυτό γίνεται γιατί το ίδιο το δάσος δημιουργεί μέσα του το δικό του μικροκλίμα, στο οποίο οι παράγοντες θερμοκρασία – υγρασία – φως – άνεμος συνδέονται άμεσα με τα είδη της βλάστησης και την πυκνότητά της, οπότε οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται εντός του δάσους και κοντά σε αυτό διαφέρουν σημαντικά από αυτές που επικρατούν έξω και μακριά του. Έτσι, είναι διαφορετικό σήμερα το κλίμα π.χ. στην περιοχή της Παύλιανης που περιστοιχίζεται από υγρά και με πυκνή σκιά ελατοδάση, από ότι θα ήταν αν ο ίδιος οικισμός περιστοιχιζόταν μόνο από αραιή θαμνώδη βλάστηση (π.χ. πουρνάρια) ή αν ο ίδιος οικισμός περιστοιχιζόταν από καμμένα ή αποψιλωμένα δάση. Προφανώς, η ηλιακή ακτινοβολία που θα προσέπιπτε στην περιοχή στις δύο τελευταίες περιπτώσεις θα αύξανε σημαντικά τη θερμοκρασία της Παύλιανης και θα την καθιστούσε πιο ξηρή.

Το δάσος επίσης συγκρατεί το έδαφος με το ριζικό σύστημα των φυτών του και δεν επιτρέπει διαβρωτικά φαινόμενα και κατολισθήσεις. Η αποψίλωση του δάσους οδηγεί σε πλύσιμο του εδάφους, διάβρωση και τελικά πλημμύρες, αφού το νερό της βροχής ή των ρεμάτων δεν μπορεί να συγκρατηθεί και ρέει με μεγάλη δύναμη. Τέλος, ως προς την οικολογική προσφορά του δάσους, όλα τα ζώα, έντομα, πουλιά και μύκητες που συμβιώνουν με τα φυτά αποτελούν την βιοποικιλότητα μιας περιοχής και συμβάλλουν στη σταθερότητα του οικοσυστήματος και διαδοχικά στη σταθερότητα όλου του πλανήτη. Γι’ αυτό και ορισμένες περιοχές προστατεύονται διεθνώς με νόμους και συνθήκες, όπως ο δικός μας Εθνικός Δρυμός της Οίτης, η βιοποικιλότητα του οποίου είναι εξαιρετικής σημασίας για όλη την Ευρώπη.

Ο ρόλος όμως του δάσους δεν είναι μόνο οικολογικός – περιβαλλοντικός, αλλά ταυτόχρονα αφορά την οικονομική χρήση του, την κοινωνική προσφορά του και τις δραστηριότητες αναψυχής που αναπτύσσονται στο χώρο του. Από πολύ νωρίς το δάσος αντιμετωπίστηκε ως φυσικός πόρος και η ορεινή οικονομία βασίστηκε για πολλούς αιώνες στην εκμετάλλευση των δασικών προϊόντων. Από τα ελατοδάση, δρυοδάση και δάση μαύρης πεύκης, που οι ορεινοί πληθυσμοί εκμεταλλεύτηκαν για την ξυλεία τους, μέχρι τα καστανοδάση που συντηρούν για τους καρπούς τους και τα πολυάριθμα είδη θάμνων, που προσφέρουν τροφή για τα ζώα, πλήθος κόσμου στηρίχτηκε στο δάσος για να καλύψει οικιακές ανάγκες ή για να εξασφαλίσει λίγα χρήματα σε περιοχές όπου άλλα επαγγέλματα δεν ανθούσαν και η δουλειά π.χ. του ξυλοκόπου ήταν γνώριμη.

Την οικονομική αξία του δάσους αναγνωρίζει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Γι’ αυτό και στο Ψήφισμα σχετικά με τη Δασική Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Οριστική έκδοση: 30/01/1997) αναφέρεται ότι: «Τα δάση αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους ανανεώσιμους πόρους που διαθέτει η Ευρώπη. Με υπεύθυνη διαχείριση και φροντίδα είναι δυνατόν να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες επ’ αόριστον, βάσει προσέγγισης με προσανατολισμό την αγορά». Και παρακάτω διαβάζουμε: «Λόγω της σημασίας του δασικού τομέα ως πηγής απασχόλησης και ευημερίας στην ΕΕ, η εμπορική χρήση των δασών θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της δασικής στρατηγικής της ΕΕ και να ενσωματωθεί στη χρήση των δασών για άλλους σκοπούς. Η δασική στρατηγική θα πρέπει να βασίζεται στην αναγνώριση της ποικιλομορφίας των ευρωπαϊκών δασών, της πολυλειτουργικότητάς τους και την ανάγκη για οικολογική, οικονομική και κοινωνική αειφορία».

Στο ίδιο ψήφισμα επισημαίνεται η ανάγκη προστασίας του δάσους ακριβώς για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί ως προσοδοφόρος φυσικός πόρος και ως πηγή απασχόλησης. Έτσι, διαβάζουμε: «Η υποβάθμιση των δασών εξακολουθεί να αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα στην Ευρώπη. Η Επιτροπή καλείται να υποβάλει προτάσεις για να επιτραπεί η ανάληψη δράσης κατά της διάβρωσης και της απερήμωσης, προκειμένου να προστατευθεί και να συντηρηθεί η οικονομική και βιολογική αξία της δασικής κληρονομιάς και να ενισχυθεί ο ρόλος της στη διατήρηση της ισορροπίας της υπαίθρου, με ιδιαίτερη αναφορά στα προβλήματα ειδικών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων και των ορεινών».

Ως συνέπεια της ανάγκης και της επιλογής των ορεινών πληθυσμών να εργαστούν στο δάσος ήταν το δάσος να τους κρατήσει στον τόπο τους, να επηρεάσει και να διαμορφώσει τον κοινωνικό ιστό τους (επαγγέλματα, τρόπος ζωής, οικισμοί, κ.λπ.) και να καθυστερήσει σημαντικά την εγκατάλειψη της υπαίθρου και την εσωτερική μετανάστευση προς τα αστικά κέντρα. Οι πληθυσμοί αυτοί, ζώντας από το δάσος και κοντά στο δάσος δημιούργησαν ιδιαίτερους πολιτισμούς και διαφορετικές κουλτούρες, δημιούργησαν τέχνες και λαϊκή παράδοση με έμπνευση από τη φύση και ανέπτυξαν έντονα την αίσθηση της ελευθερίας, όπως φάνηκε σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας μας. Ειδικά για την περιοχή μας, το βουνό της Οίτης και οι γύρω από αυτό ορεινοί όγκοι ανταπέδωσαν την αγάπη των κατοίκων τους για τη φύση προσφέροντάς τους αποτελεσματική κάλυψη στους απελευθερωτικούς αγώνες. Είναι, επομένως, ξεκάθαρη η κοινωνική επίδραση του δασικού οικοσυστήματος στον άνθρωπο και στις τοπικές ορεινές κοινότητες.

Τέλος, το δασικό οικοσύστημα προσφέρει πολλαπλά οφέλη στους κατοίκους του, αλλά και στους επισκέπτες του, αφού αποτελεί κατάλληλο προορισμό για περιβαλλοντική εκπαίδευση, τουρισμό, κατασκήνωση, πεζοπορία, αθλητισμό, ξεκούραση και ψυχαγωγία. Η ποικιλία στην αισθητική του τοπίου και η ομορφιά του δάσους δημιουργούν συναισθήματα ψυχικής ηρεμίας και εξισορροπούν το πνεύμα του κάθε επισκέπτη, που προσπαθεί να χαλαρώσει και να ξεφύγει λίγο από τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Η ισορροπία που επικρατεί μέσα σε ένα δασικό οικοσύστημα μαρτυρά τη σοφία με την οποία είναι όλα πλασμένα στη φύση και αποδεικνύει ότι το δάσος είναι ικανό να υπάρχει και να εξελίσσεται ακόμα κι αν δεν υπάρχουν άνθρωποι στη γη, είναι όμως απαραίτητο γι’ αυτούς, αφού άνθρωποι δεν μπορούν να υπάρξουν αν δεν υπάρχουν δάση.

Σοβαρή υποβάθμιση έως και εξαφάνιση απειλεί τα δάση του πλανήτη αφού η έκτασή τους έχει περιοριστεί κατά πολύ τον τελευταίο αιώνα. Πρόσφατη μελέτη αξιολόγησης των οικοσυστημάτων από τον ΟΗΕ, έδειξε ότι μόνο το 1 – 3% των δασών της δυτικής Ευρώπης έχει μείνει αλώβητο από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Από το 1950 έως σήμερα η Ευρώπη έχει χάσει περισσότερους από τους μισούς υγροτόπους. Αυτό βέβαια σημαίνει και τη μείωση πληθυσμών ή και την εξαφάνιση ειδών που κατοικούσαν σε αυτά τα φυσικά συστήματα. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το 42% των αυτόχθονων θηλαστικών, 43% των πτηνών 45% των πεταλούδων, 30% των αμφιβίων, 45% των ερπετών και 52% των ψαριών του γλυκού νερού κινδυνεύουν να εκλείψουν από το ευρωπαϊκό έδαφος.
Τα στοιχεία αυτά είναι αποτέλεσμα της αλόγιστης δραστηριότητας του ανθρώπου στα δασικά οικοσυστήματα. Μια απ’ αυτές τις δραστηριότητες είναι και η μεταλλευτική