Ποιος φοβάται τη Local Agenda 21;
Γιάννης Ν. Δημητρακόπουλος, Κοινωνιολόγος zelot@otenet.gr
Αγαπητοί φίλοι καλησπέρα σας.
Συγχωρέστε με που για επαγγελματικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να βρίσκομαι σήμερα μαζί σας. Ελπίζω σύντομα σε μια επόμενη συνάντησή μας να μας δοθεί η δυνατότητα να συζητήσουμε από κοντά.
Η εισήγησή μου αφορά την «Local Agenda 21» που στη χώρα μας εφαρμόστηκε μία μόνο φορά την περίοδο 1996-99 στους Δήμους Αμαρουσίου και Χαλανδρίου και χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα LIFE της Ε.Ε.
Εργάστηκα στο πρόγραμμα ως υπεύθυνος επικοινωνίας και διοργάνωσα στο Δήμο Χαλανδρίου την εκπαίδευση στελεχών του σε τεχνικές επικοινωνίας και συγκεκριμένα στις διαδικασίες οικοδόμησης συναίνεσης με τη βοήθεια του κ. Hickling και του κ. De Yong.
Η ενασχόλησή μου με το πρόγραμμα δεν ήταν απόρροια αναζήτησης βιοπορισμού, αλλά άμεσα συνδεδεμένη με την πεποίθησή μου ότι η ανάπτυξη μιας αειφόρου αντίληψης και στάσης ζωής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τοπική πολιτική λειτουργία του πολίτη.
Πιστεύω ότι η μετατροπή της «οικολογίας» από περιθωριοποιημένο λόγο και αίτημα σε κυρίαρχο και κεντρικό πολιτικό «ζήτημα» (ζητούμενο) περνάει αναγκαστικά μέσα από την πολιτική δράση στην τοπική αυτοδιοίκηση.
———————————————
Ο όρος «Local Agenda 21» ή «Τοπικό Σχέδιο Δράσης 21» είναι περίπου άγνωστος στην Ελλάδα. Σε πολλές χώρες, όμως, (ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Ηνωμ. Βασίλειο, Δανία, Γερμανία, Νορβηγία, Σουηδία, Τουρκία, κ.λπ.) πολλοί δήμοι και νομαρχίες έχουν επιλέξει τη Local Agenda 21 ως το βασικό πολιτικό εργαλείο για την «αειφόρο» ανάπτυξή τους. Πριν από τρία χρόνια ολοκληρώθηκε και στη χώρα μας η πρώτη εφαρμογή της Local Agenda 21 στους Δήμους Αμαρουσίου και Χαλανδρίου με αμφιλεγόμενα, αλλά σίγουρα ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Τι είναι, όμως, η Local Agenda 21;
Το 1992 στη σύνοδο κορυφής του Ρίο η απόφαση για συλλογική δράση στον 21ο αιώνα με στόχο την αναβάθμιση του περιβάλλοντος και τη βελτίωση των όρων διαβίωσης των ανθρώπων καταγράφηκε σε ένα κείμενο ? πρόγραμμα δράσης για τον 21ο αιώνα που ονομάστηκε «Agenda 21». Σύμφωνα με το κείμενο αυτό τα κράτη μέλη του ΟΗΕ δεσμεύθηκαν να μειώσουν τη χρήση μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και φυσικών πόρων καθώς και την παραγωγή απορριμμάτων και ρύπανσης, να προστατεύσουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα, να κατανείμουν δικαιότερα τον πλούτο, τις ευκαιρίες και τις ευθύνες για το μέλλον ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο κ.λπ.
Η σημαντικότερη καινοτομία της Agenda 21 βρίσκεται στις διαδικασίες που προτείνονται ως οι πλέον κατάλληλες για την επίτευξη των στόχων αυτών: δημοκρατικές, συναινετικές διαδικασίες που εξασφαλίζουν την ενεργό συμμετοχή των πολιτών και την ανάπτυξη μιας οικολογικής αντίληψης, ευθύνης και «διαφορετικής» συμπεριφοράς. Οι νέες αυτές διαδικασίες συμμετοχής των πολιτών σύμφωνα με την Agenda 21 πρέπει να αναπτυχθούν στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης γιατί εκεί λαμβάνονται οι σημαντικές αποφάσεις που ρυθμίζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών, αλλά και εκεί μπορεί να λειτουργήσουν καλύτερα διαδικασίες οικοδόμησης συναίνεσης μέσα από τις οποίες οι πολίτες μαζί με τις τοπικές αρχές θα πρέπει να καταλήξουν σε ένα «Σχέδιο Δράσης για τον 21ο αιώνα», δηλαδή μια ?Local Agenda 21?.
Η καινοτόμος μεθοδολογία της Local Agenda 21 πυροδοτεί σημαντικές αλλαγές στον τρόπο πολιτικής λειτουργίας της Τοπική Αυτοδιοίκηση καθώς με την εφαρμογή της περνάμε από ένα πρότυπο «αυταρχικής διακυβέρνησης» σε ένα πρότυπο «συμμετοχικής διακυβέρνησης», όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται με την ενεργό συμμετοχή και συναίνεση των πολιτών. Κατά την άποψή μου το πρότυπο αυτό αποτελεί μονόδρομο για την εφαρμογή μιας πραγματικά αειφόρου αναπτυξιακής πολιτικής. Η αειφόρος ανάπτυξη δεν μπορεί να υλοποιηθεί με αποφάσεις και μέτρα που επιβάλλονται χωρίς να έχουν προηγουμένως καν συζητηθεί με τους πολίτες, γιατί τότε είτε δεν θα εφαρμοστούν σωστά, είτε και θα υπονομευθούν.
Πώς, όμως, θα αντιμετωπιστούν οι οργανωμένες αντιδράσεις από κοινωνικές ομάδες που αισθάνονται ότι θίγονται τα συμφέροντά τους από μια αειφόρο πολιτική;
Καταρχήν, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι πολλές φορές η αντίσταση που προβάλλουν ορισμένες κοινωνικές ομάδες ή και μεμονωμένα άτομα σε αποφάσεις που αναβαθμίζουν ή προστατεύουν το περιβάλλον δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο ότι θίγονται τα άμεσα συμφέροντά τους, αλλά συχνά στην άγνοιά τους τόσο για τα προβλήματα -τα αίτια, τη φύση και τις συνέπειές τους-, όσο και για τις προτεινόμενες λύσεις. Η άγνοια με τη σειρά της δημιουργεί ανασφάλεια, καχυποψία, επιθετικότητα… που ευνοούν τις συγκρούσεις.
Στα πλαίσια της Local Agenda 21 ο σχεδιασμός του μέλλοντος βασίζεται στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών και άλλων φορέων. Η συμμετοχή τους σε δημοκρατικές διαδικασίες συναπόφασης τους επιτρέπει να γνωρίσουν τα αίτια, τη φύση και τις συνέπειες των προβλημάτων και των λύσεων. Ο καλά πληροφορημένος πολίτης είναι εκείνος που θα βοηθήσει ενεργά το Δήμο στο έργο του βιώνοντας την συμμετοχή του στα κοινά σαν έκφραση της πολιτικής του ταυτότητας.
Φυσικά δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι διαφορετικές ανάγκες και τα συγκρουόμενα συμφέροντα της βιομηχανίας, του εμπορίου, των υπηρεσιών και των κατοίκων καθιστούν δύσκολη την επίτευξη ισορροπιών σε περιοχές όπου συνυπάρχουν. Οι συμμετοχικές διαδικασίες της Local Agenda 21, όμως, αμβλύνουν τις συγκρούσεις αυτές γιατί εστιάζονται στην προσπάθεια επίτευξης αμοιβαίου συμβιβασμού, έτσι ώστε να αναδείξουν συνεργάτες και όχι νικητές και ηττημένους.
Ας σημειωθεί ότι οι συμμετοχικές διαδικασίες δεν υποκαθιστούν τη λειτουργία των θεσμικών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ρόλος τους είναι να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τα θεσμικά όργανα έτσι ώστε να μπορούν να πάρουν σωστές αποφάσεις για την αειφόρο ανάπτυξη ενσωματώνοντας τις θέσεις των πολιτών.
Στη χώρα μας η εφαρμογή της Local Agenda 21 δεν ολοκληρώθηκε. Περιορίστηκε στην εκπόνηση μελετών και προτάσεων για την «περιβαλλοντική» αναβάθμιση δράσεις που αποτελούν απλώς την προϋπόθεση για το πραγματικό ζητούμενο του προγράμματος που είναι η συμμετοχή των πολιτών. Οι συγκεκριμένοι Δήμοι αποδείχθηκαν παρά τα μεγάλα τους λόγια «λίγοι» για τις περιστάσεις και δεν προχώρησαν στο πείραμα της λήψης αποφάσεων με την άμεση συμμετοχή των δημοτών τους.
Κατά τα λεγόμενα αιρετού ενός Δήμου: «Αυτά δε γίνονται στην Ελλάδα…». Προσωπικά εγώ διαφωνώ διότι πιστεύω ότι ακριβώς στην Ελλάδα είναι απαραίτητο να γίνουν. Διαφορετικά το μέλλον προβλέπεται μάλλον ζοφερό για το φυσικό, αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον μας.