ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ: Η ΘΛΙΒΕΡΗ «ΓΙΟΡΤΗ» ΚΑΛΑ ΚΡΑΤΕΙ

Η χρονιά που πέρασε από την περυσινή «γιορτή» (17 Ιουνίου 2007) σημαδεύτηκε από δύο σημαντικά γεγονότα: την Όγδοη Διάσκεψη των Συμβεβλημένων Μερών (COP8, Conference of Parties 8) που έγινε 3-14 Σεπτεμβρίου 2007 στη Μαδρίτη και τη συζήτηση για την προτεινόμενη Οδηγία Πλαίσιο για το Έδαφος στην Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 20 Δεκεμβρίου 2007.

Το κάλεσμα της διεθνούς κοινότητας

Η Όγδοη Διάσκεψη των Συμβεβλημένων Μερών διαπίστωσε με λύπη ότι τη δεκαετία που πέρασε, η ανθρωπότητα ενώ αποδέχθηκε ευρέως ότι πρέπει να προστατευθεί η στιβάδα του όζοντος και η βιοποικιλότητα, δεν έχει αναγνωρίσει επαρκώς ακόμα τη μεγάλη σημασία της προστασίας του εδάφους από την υποβάθμιση και τη διάβρωση. Έτσι, παρόλο που η Σύμβαση πέτυχε ευρεία πολιτική αναγνώριση και περιλαμβάνει 191 μέλη (190 χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση), η εφαρμογή της ήταν πολύ μικρότερη και φτωχότερη από τις αρχικές προσδοκίες. Η Διάσκεψη, αφενός εξέφρασε την αποδοκιμασία της για το ότι οι κυβερνήσεις δεν εφαρμόζουν τις προτάσεις των κοινοβουλευτικών εκπροσώπων τους και, αφετέρου, με την απόφαση 3/COP.8 [1] πρότεινε ένα δεκαετές στρατηγικό σχέδιο και πλαίσιο (Στρατηγική, για συντομία) για την περισσότερο αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης την επόμενη δεκαετία (2008-2018).

Η Όγδοη Διάσκεψη έκανε αρκετές ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις όπως:

(α) ενώ η Σύμβαση βρίσκεται σε ισχύ πάνω από 10 χρόνια οι τάσεις της ερημοποίησης δεν δείχνουν να φθίνουν και τα χειροπιαστά αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά

(β) η αργή πρόοδος, η μέτρια εφαρμογή και η αδυναμία της Σύμβασης να προσελκύσει ικανοποιητική χρηματοδότηση και να εφαρμοσθεί αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο οφείλεται σε πολλούς παράγοντες που περιλαμβάνουν: την ανεπαρκή πολιτική βούληση, την πλημελλή ένταξη του ζητήματος της καταπολέμησης της ερημοποίησης στις κυρίαρχες πολιτικές τάσεις, τη χαμηλή προτεραιότητα που δίνουν στην υποβάθμιση του εδάφους τα αναπτυξιακά σχέδια και οι σχετικές δραστηριότητες πολλών πληγμένων χωρών-μελών, τη γενική αμέλεια για πολιτικές υπαίθρου που σχετίζεται με έλλειψη συμμετοχής των κατοίκων της, την ασθενή επιστημονική βάση, τη διατομεακή φύση της Σύμβασης, την ένταξη της σε ασθενείς διοικητικές δομές στα συμβαλλόμενα κράτη, τις δύσχρηστες διεθνείς δομές της και την έλλειψη συντονισμού των κρατικών υπηρεσιών με τη Γραμματεία της Σύμβασης

(γ) αν και έχουν καταρτισθεί περίπου 97 Εθνικά Προγράμματα Δράσης, στην πράξη δεν έχουν εφαρμοσθεί οι προτεινόμενες δράσεις προτεραιότητας λόγω έλλειψης κατάλληλων στρατηγικών δράσεων στις χώρες που αφορούν, περιορισμένων οικονομικών πόρων, κατάλληλης τεχνολογίας, γνώσης, τεχνογνωσίας και σχέσεων μεταξύ πολιτικών και επιστημόνων και πολύ συχνά λόγω περιορισμένης και μη αποτελεσματικής εναρμόνισης των εθνικών και περιφερειακών πολιτικών.

Η «Δήλωση της Μαδρίτης» [2] τονίζει χαρακτηριστικά: «αντιμέτωπη με την εν εξελίξει κλιματική μεταβολή, η σύγχρονη κοινωνία έχει ακόμα να αποδείξει πειστικά ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει με σύνεση το συγκριτικό της πλεονέκτημα έναντι των προηγούμενων πολιτισμών που κατέρρευσαν από ελλείψεις φυσικών πόρων. Έχουμε τα μέσα, την επιστήμη, την τεχνολογία και, με την υιοθέτηση της Σύμβασης, τη δήλωση καθώς και την αποφασιστικότητα να συνεργασθούμε μέσω πολυμερούς αλληλεγγύης».

Η Στρατηγική που προτάθηκε περιέχει γενικές και ειδικές κατευθύνσεις μελλοντικής δράσης που αφορούν στο ρόλο, στα καθήκοντα και στις δεσμεύσεις των συμβαλλομένων κρατών, των υπηρεσιών και επιτροπών της Σύμβασης, της Παγκόσμιας Μονάδας Περιβάλλοντος (Global Environment Facility) που χρηματοδοτεί τις διεθνείς δραστηριότητες, καθώς και της ευρύτερης κοινωνίας.

Το όραμα της Στρατηγικής είναι να σμιλέψει μια παγκόσμια σύμπραξη για να αναστρέψει και να εμποδίσει την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης και να αποτρέψει τις επιπτώσεις της ξηρασίας στις ευαίσθητες περιοχές για να υποστηρίξει την καταπολέμηση της φτώχειας και την περιβαλλοντική αειφορία.

Η Στρατηγική προσδιορίζει τέσσερεις στρατηγικούς στόχους που θα καθοδηγούν τις δράσεις των συμβαλλομένων μερών την περίοδο 2008-2018, που περιλαμβάνουν την ενίσχυση της πολιτικής βούλησης, για την πραγματοποίηση του οράματος. Για κάθε στόχο προσδιορίζει τις αναμενόμενες επιπτώσεις, τα μακροχρόνια αναμενόμενα αποτελέσματα δηλαδή στα οποία αποσκοπούν οι στρατηγικοί στόχοι.

Στρατηγικός στόχος 1: Να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των πληθυσμών στις ευαίσθητες περιοχές, για μεγαλύτερη διαφοροποίηση των ευκαιριών ζωής των κατοίκων, οικονομικά οφέλη από αειφορική διαχείριση της γης και μειωμένη κοινωνικο-οικονομική και περιβαλλοντική τρωτότητα στην κλιματική μεταβολή, μεταβλητότητα και ξηρασία.

Στρατηγικός στόχος 2: Βελτίωση της κατάστασης των οικοσυστημάτων στις ευαίσθητες περιοχές, για βελτίωση της παραγωγικότητας της γης και άλλων οικολογικών αγαθών και υπηρεσιών που γίνεται με αειφορικό τρόπο και συμβάλλει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και μείωση της τρωτότητας των οικοσυστημάτων στην κλιματική μεταβολή, μεταβλητότητα και ξηρασία.

Στρατηγικός στόχος 3: Παραγωγή παγκόσμιων ωφελειών μέσω της αποτελεσματικής εφαρμογής της Σύμβασης, για τη συμβολή της αειφορικής διαχείρισης της γης και της καταπολέμησης της ερημοποίησης/ υποβάθμισης της γης στη διατήρηση και αειφορική χρήση της βιοποικιλότητας και στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής μεταβολής.

Στρατηγικός στόχος 4: Επιστράτευση πόρων για την στήριξη της εφαρμογής της Σύμβασης με την διαμόρφωση αποτελεσματικών συμπράξεων μεταξύ εθνικών και διεθνών εταίρων, για τη διάθεση αυξημένων οικονομικών, τεχνικών και τεχνολογικών πόρων στις αναπτυσσόμενες και άλλες χώρες και τη διαμόρφωση κατάλληλων πλαισίων πολιτικής σε όλα τα επίπεδα που διευκολύνουν την εφαρμογή της Σύμβασης.

Αποστολή της Στρατηγικής είναι να διαμορφώσει ένα παγκόσμιο πλαίσιο που θα υποστηρίξει την ανάπτυξη και εφαρμογή εθνικών και περιφερειακών πολιτικών, προγραμμάτων και μέτρων για να εμποδιστεί, ελεγχθεί και αναστραφεί η ερημοποίηση/υποβάθμιση της γης και να αμβλυνθούν τα αποτελέσματα της ξηρασίας (το ζήτημα, για συντομία) μέσω επιστημονικής και τεχνολογικής αριστείας, ευαισθητοποίησης του κοινού, διαμόρφωσης σταθερότυπων, συνηγορίας/ενεργής υποστήριξης, και κινητοποίησης πόρων που θα μειώσουν τη φτώχεια. Για να καθοδηγήσει τις δράσεις των συμβαλλομένων μερών βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, και αποβλέποντας στην επίτευξη του οράματος και των στρατηγικών στόχων της, η Στρατηγική προσδιορίζει πέντε λειτουργικούς σκοπούς και τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Λειτουργικός σκοπός 1: Συνηγορία/ενεργή υποστήριξη, ευαισθητοποίηση και μόρφωση, για να επηρεασθούν ενεργά οι διεθνείς, εθνικοί και τοπικοί εμπλεκόμενοι και οι σχετικές διαδικασίες και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το ζήτημα.

Λειτουργικός σκοπός 2: Πλαίσιο πολιτικής, για να υποστηρίζει τη δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος που θα προωθεί λύσεις για την αντιμετώπιση του ζητήματος.

Λειτουργικός σκοπός 3: Επιστήμη, τεχνολογία και γνώση, για να γίνει μια παγκόσμια αυθεντία στην επιστημονική και τεχνολογική γνώση όσον αφορά στην αντιμετώπιση του ζητήματος.

Λειτουργικός σκοπός 4: Διαμόρφωση αναγκαίας υποδομής (capacity building), για να καταγράψει και να ικανοποιήσει τις ανάγκες διαμόρφωσης της αναγκαίας υποδομής για την αποτροπή και αντιστροφή του φαινομένου και των επιπτώσεων του.

Λειτουργικός σκοπός 5: Χρηματοδότηση και μεταφορά τεχνολογίας, για να κινητοποιήσει και να βελτιώσει τη στόχευση και τον συντονισμό εθνικών, διμερών και πολυμερών χρηματοδοτικών και τεχνολογικών πόρων που θα αυξήσει τις επιπτώσεις και αποτελεσματικότητα τους.

Και η ανταπόκριση της ΕΕ

Με δεδομένο το παραπάνω κλίμα, θα περίμενε κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έσπευδε να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της διεθνούς Κοινότητας διαμορφώνοντας ένα κατάλληλο πλαίσιο πολιτικής για την αποτελεσματική προστασία εκείνων των περιφερειών της που έχουν υποστεί ή είναι υπερβολικά ευαίσθητες και ευάλωτες στην ερημοποίηση. Όμως, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικής για την ερημοποίηση δεν υπάρχει στην ΕΕ. Μόνο για τον κρίσιμο για την ερημοποίηση πόρο «νερό» υπάρχει η Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό 60/2000 που προσδιορίζει τις βασικές απαιτήσεις για την αειφορική διαχείριση των υδάτων. Όμως, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των ουσιαστικότερων δράσεων, συγκεκριμένα η διαμόρφωση και η εφαρμογή των Διαχειριστικών Σχεδίων Υδατικών Διαμερισμάτων και η συγκρότηση των Διαχειριστικών Αρχών, ανήκουν στη δικαιοδοσία των κρατών-μελών…

Όσον αφορά στον άλλο κρίσιμο πόρο, το έδαφος, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει μόνο την Θεματική Στρατηγική για την Προστασία του Εδάφους που ψηφίστηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2006. Την ίδια ημέρα, κατατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόταση για μια Οδηγία-Πλαίσιο για την Προστασία του Εδάφους η οποία τέθηκε σε διαβούλευση. Στη διάρκεια των 15 μηνών που παρεμβλήθηκαν μεταξύ 22 Σεπτεμβρίου 2006 και 20 Δεκεμβρίου 2007, τα αρμόδια όργανα της ΕΕ, τα κράτη-μέλη, οι επαγγελματικές και τομεακές οργανώσεις καθώς και οι περιβαλλοντικές μη-κυβερνητικές οργανώσεις κατέθεσαν τις απόψεις τους. Οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ βρήκαν ανεπαρκή την κάλυψη της προστασίας του εδάφους γενικά από την προτεινόμενη Οδηγία ενώ άλλες αντιρρήσεις διατυπώθηκαν από τους άλλους φορείς.

Τον Νοέμβριο του 2007 το Ευρωκοινοβούλιο υιοθέτησε την πρόταση για την Οδηγία τονίζοντας την ανάγκη για την προστασία των εδαφών έναντι της κλιματικής μεταβολής. Στην συνεδρίαση της Επιτροπής Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις 22 Δεκεμβρίου 2007, η Προεδρία κατέβαλε προσπάθεια να πετύχει μια συμβιβαστική διατύπωση της προτεινόμενης Οδηγίας. Παρόλα ταύτα δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία διότι Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Αυστρία, και η Αγγλία ψήφισαν αρνητικά. Η αποτυχία επίτευξης συναίνεσης αποδίδεται κυρίως σε ανησυχίες σχετικά με την επικουρικότητα. Τα μέλη που διαφώνησαν θεωρούν ότι το έδαφος δεν μπορεί να αποτελέσει θέμα διαπραγμάτευσης σε επίπεδο ΕΕ. Κάποια μέλη θεώρησαν επίσης ότι το κόστος εφαρμογής της προτεινόμενης Οδηγίας θα ήταν πολύ υψηλό.

Φυσικά, το θέμα της Οδηγίας για το Έδαφος θα επανέλθει στο Συμβούλιο και οι διεργασίες συνεχίζονται. Στις 12 Ιουνίου 2008, η 12η Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Περιβάλλον), διοργάνωσε ένα συνέδριο υψηλού επιπέδου για τη σχέση εδάφους και κλιματικής μεταβολής και το ρόλο της διαχείρισης των εδαφών στην άμβλυνση και προσαρμογή στην κλιματική μεταβολή. Ο Επίτροπος Περιβάλλοντος κ. Στ. Δήμας είπε: «Εβδομήντα δισεκατομμύρια τόννοι άνθρακα είναι αποθηκευμένοι στα εδάφη μας, και ακόμα και οι πολύ μικρές απώλειες μπορεί να έχουν τεράστιες επιπτώσεις στα αέρια του θερμοκηπίου. Συνεπώς, ζητώ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να αναγνωρίσει τη σημασία του εδάφους για την αειφορία όλης της Ευρώπης και να επανεξετάσει την ανάγκη για την προστασία με Ευρωπαϊκή νομοθεσία αυτού του πιο πολύτιμου πόρου».

Το 2007 η Οδηγία για το Έδαφος έχασε «έδαφος». Ας ελπίσουμε ότι στα χρόνια που έρχονται η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει τις προσπάθειες να προστατεύσει θεσμικά αυτό το λεπτό μανδύα που στηρίζει τη ζωή στον πλανήτη. Η γη μας περιμένει να μοιραστούμε τα όνειρα της σε μια πραγματική γιορτή. Ως πότε όμως;

Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, καθηγήτρια
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr

Σημειώσεις: