Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας
ΚΕΙΜΕΝΟ:ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ
Λέγεται ότι συνήθως στα σύνορα, στα ακραία σημεία, εκεί δηλαδή που συναντιούνται τα στοιχεία της φύσης, συσσωρεύεται ενέργεια και από το σημείο αυτό, εκπέμπεται μια μυστηριακή γοητεία. Ίσως λοιπόν η Πύλος να πήρε το όνομά της, σαν η πύλη προς αυτήν την μυστηριακή γοητεία, ή προς μίαν άλλη, άγνωστη(;) διάσταση, καθότι βρίσκεται σ’ ένα τέτοιο σημείο. Παρ’ όλα αυτά, η φύση φρόντισε να προστατέψει την πόλη, στήνοντας μπροστά της ένα φυσικό τείχος, τη νήσο Σφακτηρία. Λίγο πιο βόρεια βρίσκεται η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, (κοντά στο χωριό της Γιάλοβας, απ’ όπου πήρε και το όνομά της) που από οικολογικής πλευράς παρουσιάζει μεγάλο και πολλαπλό ενδιαφέρον.
Έχει έκταση 6.000 στρέμματα και περίμετρο περίπου 6 χιλιόμετρα. Επικοινωνεί με τη θάλασσα, τον κόλπο του Ναβαρίνου, αλλά και με τα ποτάμια Ξηρόλακκα και Τυφλομύτη. Πέρα από την απαράμιλλη φυσική ομορφιά, το νερό της θάλασσας και των ποταμών προσφέρει μια πολυμορφία βλάστησης, γλυκού και αλμυρού νερού, καθώς και τροφή και καταφύγιο σε εκατοντάδες είδη του ζωικού βασιλείου. Επί πλέον η λιμνοθάλασσα βρίσκεται πάνω σε μια από τις σημαντικότερες διαδρομές των μεταναστευτικών πουλιών, που ακολουθεί τα δυτικά παράλια της Ελλάδας. Είναι ο τελευταίος σταθμός των μεταναστευτικών αυτών πουλιών, όπου θα ξαποστάσουν και θα πάρουν δυνάμεις για το μεγάλο πέρασμα πάνω από τη Μεσόγειο. Αντίστοιχα την άνοιξη, θα είναι ο πρώτος σταθμός που θα ανταμώσουν στο ταξίδι της επιστροφής τους από την Αφρική.
Στα νερά της λιμνοθάλασσας έχουν καταγραφεί 16 είδη ψαριών – χέλια, λαβράκια, τσιπούρες, κέφαλοι, αθερίνα, κλπ. – και 86 είδη βενθικής μακροπανίδας – αχιβάδες, καβούρια, γαρίδες, κλπ. Στα έλη και στις εκβολές των ποταμών, υπάρχουν πολλά είδη εντόμων, αμφίβια και ερπετά. Επίσης έχουν καταγραφεί 245 είδη πουλιών, μερικά εκ των οποίων είναι από τα πλέον σπάνια. Είναι το μοναδικό μέρος που ξεχειμωνιάζει ο Ψαραετός. ¶λλα πουλιά που συναντάμε είναι διάφορα είδη Ερωδιών, (Αργυροτσικνιά, Λευκοτσικνιά, Σταχτοτσικνιά και Πορφυροτσικνιά), Κορμοράνους, Πελεκάνους, Πάπιες, Καλαμόκιρκους, Πετρίτες, Νερόκοτες, Αλκυόνα, Τουρλίδα, Κοκκινοσκέλη, Πρασινοσκέλη, Ασημόγλαρο, Κουκουβάγια, Φοινικόπτερα (Φλαμίγκος), κλπ.
Δυστυχώς, μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε καμία προστασία, ούτε ορθολογική διαχείριση. Η επιφάνεια του νερού και το βάθος του άρχισαν να μειώνονται και η ρύπανση, οι εκχερσώσεις, καθώς και η χρήση των ακτών από τους καλοκαιρινούς παραθεριστές, μεγάλωσαν το πρόβλημα και πολλά είδη απειλήθηκαν με εξαφάνιση. Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας είχε υπαχθεί σε ειδικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος LΙFΕ-Νature, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης, και του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας, είχε αναλάβει την προστασία, τον περιβαλλοντικό έλεγχο και την ανάδειξη των υγροτόπων της Πύλου, που εντάσσονται στο δίκτυο ΝΑΤURΑ 2000. Το πρόγραμμα έχει ολοκληρωθεί (από το 1997 μέχρι το 2000) και αυτήν την εποχή, δυστυχώς, δεν υπάρχει κανένας -επίσημος τουλάχιστον- περιβαλλοντικός έλεγχος, εκτός από την ευαισθησία και την αγάπη των κατοίκων της περιοχής. Στην περιοχή λειτουργεί και ιχθυοτροφείο.
Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει και να μελετήσει απλά ή επιστημονικά, κυρίως τα πουλιά, που τόσο ομορφαίνουν και αναδεικνύουν την περιοχή, που άλλωστε έχει τόσα πολλά να προσφέρει.
Προσφέρει επίσης μία πανέμορφη διαδρομή κατάλληλη για ήπια και ομαλή πεζοπορία σε όσους ενδιαφέρονται. Η όψη και τα χρώματα της λιμνοθάλασσας αλλάζουν με τις εποχές του χρόνου και η στάθμη του νερού αυξομειώνεται ανάλογα. Κάθε εποχή έχει το ιδιαίτερο χρώμα της, αν και προσωπικά προτιμώ το φθινόπωρο, πρώτα γιατί φιλοξενεί πολλά είδη από τα μεταναστευτικά πουλιά, αλλά επίσης επειδή οι Αρμυρήθρες κοκκινίζουν, χρωματίζοντας ανάλογα το τοπίο.
Η λιμνοθάλασσα όμως έχει ένα ακόμα μοναδικό χαρακτηριστικό. Στην περιοχή φωλιάζει ένα είδος χαμαιλέοντα που δεν υπάρχει πουθενά αλλού σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Το συναντάμε μόνο στην Αλεξάνδρεια. Και όπως είναι φυσικό, οι επιστήμονες ακόμα δεν έχουν κατανοήσει πώς βρέθηκε στην Πύλο. Σίγουρα όμως δεν ήρθε κολυμπώντας. Μια πιθανή εκδοχή. είναι να τον έφεραν Ρωμαίοι, την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά δεν υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες και σαφείς ενδείξεις.
Επίσης λίγο πιο βόρεια, στην παραλία του Ρωμανού, φωλιάζουν χελώνες Caretta caretta. Εκεί καταμετρούνται περίπου 20 φωλιές κάθε χρόνο που είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθούν γιατί οι χελώνες επιστρέφουν πάντα στις ίδιες φωλιές. Δεν φτιάχνουν άλλες. Αν λοιπόν έχουν καταστραφεί από οποιαδήποτε αιτία, τότε οι χελώνες δε γεννούν, με αποτέλεσμα να μην αναπαράγονται.
Αν θα βρεθείτε λοιπόν στην περιοχή της λιμνοθάλασσας και της Βοϊδοκοιλιάς, είναι πολύ σημαντικό ν’ ακολουθήσετε κάποιους απλούς κανόνες καλής συμπεριφοράς. Αποφύγετε τη θανάτωση ή την συλλογή ζώων, μην ανάψετε φωτιά, αποφύγετε την ελεύθερη κατασκήνωση, μην εισέρχεστε ούτε να σταθμεύετε τροχοφόρα στην παραλία, μη τρέχετε στον παραλιακό δρόμο. Αυτόν τον δρόμο διασχίζουν συχνά χαμαιλέοντες και δε θα πρέπει να θανατώσετε (ούτε κατά λάθος) κάποιο απ’ αυτό το σπάνιο είδος, που απειλείται ήδη από ένα σωρό άλλους κινδύνους ακόμα και από γάτες και σκύλους. ¶λλωστε η περιοχή έχει χαρακτηριστεί σαν αρχαιολογικός χώρος και έτσι κι αλλιώς, όλα τα παραπάνω επιβάλλονται. Τέλος αν θα χρησιμοποιήσετε το χωματόδρομο που διασχίζει τη λιμνοθάλασσα, ν’ ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες, ώστε να μην προξενήσετε ζημιά ή ανησυχία στα φωλεάζοντα και μεταναστευτικά πουλιά. Μπορεί δηλαδή να τρομάξουν με την παρουσία σας και με την άτακτη φυγή τους να καταστρέψουν αυγά ή/και ν’ αφήσουν τα μικρά τους απροστάτευτα στον ήλιο, στο κρύο και σε άλλους κινδύνους. Φυσικά απαγορεύεται το κυνήγι και το ψάρεμα.
Η Πύλος είναι άλλος ένας σημαντικός και πανέμορφος τόπος της πατρίδας μας. Προσωπικά, αισθάνομαι μεγάλη χαρά και ευγνωμοσύνη που έχω την ευκαιρία και τη δυνατότητα να απολαμβάνω και να χαίρομαι την ομορφιά και τη μαγεία που μας προσφέρει.
Πορφυροτσικνιάς (Αrdea purpurea).
Ένας Ερωδιός, ίσως ο πιο όμορφος από τους τσικνιάδες.
Τον συναντάμε πιο σπάνια από τους άλλους, έχει καφέ χρώμα στο σώμα του και λίγο πορφυρό στο κεφάλι, απ’ όπου προήλθε και η ονομασία του.
Στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, συχνάζει στους καλαμιώνες, όπου κρύβεται και αναζητά την τροφή του.
Ο Πορφυροτσικνιάς περιλαμβάνεται στα τρωτά είδη, σύμφωνα
με το Κόκκινο Βιβλίο
Την περίοδο που η στάθμη του νερού είναι χαμηλή, η λιμνοθάλασσα αλλάζει όψη και χρώματα. Το τοπίο παραμένει όμως, πάντα γεμάτο ομορφιά και γοητεία
Η Φαλαρίδα (Fulica atra), από τα συγγενή είδη της Νερόκοτας, είναι από τα πουλιά που δυστυχώς τα κυνηγούν γιατί το κρέας της τρώγεται. Ονομάζεται και Μπάλιζα, είναι μαύρη με άσπρο κοντό ράμφος και κόκκινα μάτια. Όταν επιθυμεί να πετάξει την βλέπουμε να τρέχει πάνω στην επιφάνεια του νερού μέχρι να αποκτήσει την απαιτούμενη ταχύτητα για να απογειωθεί. Όταν κολυμπάει, βουτάει κάτω από την επιφάνεια του νερού, είτε για να κρυφτεί, είτε για να βρει την τροφή της
Η δυτική πλευρά της λιμνοθάλασσας, όπως φαίνεται από το παρατηρητήριο. Φαίνεται επίσης και ο χωματόδρομος που βρίσκεται περιφερειακά της λιμνοθάλασσας και αποτελεί μια πανέμορφη και άνετη διαδρομή πεζοπορίας
Κοκκινοσκέλης (Τringa totanus)
Ο Κοκκινοσκέλης είναι ένα από τα παρυδάτια πουλιά που θα συναντήσουμε στις όχθες και στα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας, όπου με το μακρύ του ράμφος ψάχνει για τροφή. Έχει μέγεθος, όσο περίπου ένα περιστέρι και τα πόδια του είναι μακριά και κόκκινα, απ’ όπου πήρε και το όνομά του
Αργυροτσικνιάς (Εgretta alba).
Ένας από τους Ερωδιούς (τσικνιάδες) που εμφανίζονται στη λιμνοθάλασσα. Είναι πιο μεγάλος από το Λευκοτσικνιά και το ράμφος του είναι κίτρινο. Τρέφεται και αυτός με τα ψάρια της λιμνοθάλασσας και έχει συμπεριληφθεί στα κινδυνεύοντα είδη, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο
Η Αλκυόνα (Αlcedo Αtthis).
Το πανέμορφο και πολύχρωμο πουλί, που το μέγεθός του είναι περίπου όσο ένα σπουργίτι, με μεγαλύτερο όμως ράμφος. Σύμφωνα με τη Μυθολογία, ο Δίας και η Ήρα για να τιμωρήσουν την Αλκυόνα επειδή τους πρόσβαλε, τη μεταμόρφωσαν σε πουλί που γεννά τα αυγά της τον χειμώνα. Στην συνέχεια όμως, της χάρισαν τις γνωστές μας Αλκυονίδες μέρες στον Ιανουάριο. Παρά το μύθο όμως, στην πραγματικότητα γεννά τα αυγά της το καλοκαίρι. Πετάει με μεγάλη ταχύτητα σε μικρή απόσταση από το νερό. Την βλέπουμε πολλές φορές να παραμένει ακίνητη στον αέρα πάνω από το νερό, ψάχνοντας για τροφή. Μόλις εντοπίσει κάποιο ψάρι, βουτάει κάθετα μέσα στο νερό, αρπάζει το ψάρι με το μεγάλο της ράμφος και στην συνέχεια κάθεται σε κάποιο παραπλήσιο κλαδί δέντρου για να απολαύσει την τροφή της
Φοινικόπτερο ή όπως είναι πιο γνωστό Φλαμίγκο. (Ρhoenicopterus ruber)
Τα πανέμορφα αυτά πουλιά εμφανίζονται στη λιμνοθάλασσα της Πύλου, συνήθως από τον Σεπτέμβριο, δεν φωλιάζουν όμως εκεί. Όταν πετάνε έχουν τεντωμένο το λαιμό τους και τα πόδια τους σε ευθεία γραμμή. Τα μικρά τους δεν έχουν το γνωστό ροζ χρώμα, αλλά μαύρο, που σιγά-σιγά με τον καιρό μετατρέπεται σε ροζ.
Το Φοινικόπτερο έχει χαρακτηριστεί σαν σπάνιο είδος, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (1992)
Ο Σταχτοτσικνιάς (Αrdea cinerea) είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους τσικνιάδες (μαζί με τον Λευκοτσικνιά) που συναντάμε εδώ. Είναι ίσως ο μεγαλύτερος απ’ όλους τους ερωδιούς. Στο σταχτί του χρώμα, οφείλει και το όνομά του.
Ο λαιμός του είναι λευκός, με μία πιο σκούρα γκρι ράβδωση, λοφίο και κίτρινα ράμφος και μάτια. Το ράμφος του και τα πόδια του την εποχή της αναπαραγωγής γίνονται πιο κόκκινα
Η δύση του ήλιου, μετά από μια προσωρινή μπόρα, είναι πάντα ένα μαγευτικό τοπίο. Η σιλουέτα από δύο Χαλκόκοτες (Ρlegadis falcinellus)
το στολίζουν και γίνεται ακόμα ομορφότερο. Η Χαλκόκοτα έχει καφέ χρώμα και το ράμφος της είναι μεγάλο και κυρτό για να μπορεί να εντοπίζει την τροφή της στα ρηχά νερά και στις όχθες της λιμνοθάλασσας.
Η Χαλκόκοτα περιλαμβάνεται στα κινδυνεύοντα είδη, σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο
Οι Κορμοράνοι (Ρhalacrocorax carbo) έχουν χρώμα μαύρο με πράσινα μάτια, και είναι οι μεγαλύτεροι από τους Φαλακροκόρακες. Στη λιμνοθάλασσα διανυκτερεύουν στο νησί της Σφακτηρίας, προφανώς για μεγαλύτερη ασφάλεια
Ένα είδος Ίσκας, που συναντήσαμε στον αρχαιολογικό χώρο των ανακτόρων του Νέστορα, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη λιμνοθάλασσα. Η Ίσκα είναι ένα είδος μύκητα (μανιτάρι) που φυτρώνει συνήθως στις ρίζες δέντρων. Είναι εύφλεκτο και γι’ αυτό το χρησιμοποιούσαν παλιότερα για προσάναμμα
Στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, όπως και σε πολλούς υδροβιότοπους της Ελλάδας, συναντάμε διάφορα είδη από Αρμυρήθρες (Salicornia europea). Χαρακτηριστικό τους είναι ότι το φθινόπωρο γίνονται κόκκινες, στολίζοντας με ένα ακόμα χρώμα το πανέμορφο τοπίο.
Μες τη ζοφερή πραγµατικότητα του τελευταίου µήνα, µε βρώµικα διαπλεκόµενα εκδοτικά και πολιτικά συµφέροντα, µια είδηση που πέρασε στα ψιλά άνοιξε ένα παράθυρο ελπίδας για την περίφηµη υπόθεση της Περιοχής Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) Μεσσηνίας, αλλά και για κάθε παρόµοιο σχέδιο που επιχειρούν σε όλη την Ελλάδα. Η ΠΟΤΑ περιλαμβάνει της εξής ιδιαίτερης σημασίας περιοχές ο ιστορικός και φυσικός χώρος τού όρµου Ναυαρίνου, αρχαιολογικοί χώροι, ο βιότοπος της λιµνοθάλασσας Γιάλοβας, παραποτάµια και ποτάµια οικοσυστήµατα, περιοχές ενταγµένες στο δίκτυο Natura 2000 όπως η Βοιδοκοιλιά.
Δυο λόγια για το αποτέλεσµα: Η Ολοµέλεια του Συµβουλίου της Επικρατείας έκρινε πως παραβιάζει το Σύνταγµα η νοµοθετική ρύθµιση που έδινε τη δυνατότητα χαρακτηρισµού µιας περιοχής, εντός ή εκτός σχεδίου, ως Περιοχή Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης, χωρίς να έχει προηγηθεί χωροταξικός σχεδιασµός. Με την έγκριση και µόνο κάποιων γενικών κατευθύνσεων τουριστικής πολιτικής, χωρίς χωροταξική µελέτη, σε περιοχές µε περιβαλλοντικό ενδιαφέρον ιδιαίτερα, αυτό αντιβαίνει στο Σύνταγµα. Αφορµή για την απόφαση αυτή ήταν η προσφυγή ιδιοκτητών ακινήτων στις περιοχές Ρωµανού και Πύλου τής Μεσσηνίας, που ζητούσαν να ακυρωθούν οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις των ιδιοκτησιών τους. Αυτές τις απαλλοτριώσεις είχαν αποφασίσει οι υπουργοί Οικονοµίας και Τουριστικής Ανάπτυξης, υπέρ της επιχείρησης για τη δηµιουργία της ΠΟΤΑ.
Ας θυµηθούµε: Μια µεγάλη τουριστική επένδυση – «µύθος» χαρακτηρίστηκε– για τη Μεσσηνία, ύψους 325 εκατ. ευρώ, η οποία θα αλλάξει τον ελληνικό τουριστικό χάρτη, πραγµατοποιείται στις περιοχές των Δήµων Γαργαλιάνων, Νέστορος, Πύλου και Πεταλιδίου, σε τρία τµήµατα έκτασης 1.450 στρεµµάτων το καθένα. Μέσα στις περιοχές αυτές –3 ΠΟΤΑ δηλαδή– ο ιστορικός και φυσικός χώρος τού όρµου Ναυαρίνου, αρχαιολογικοί χώροι, ο βιότοπος της λιµνοθάλασσας Γιάλοβας, παραποτάµια και ποτάµια οικοσυστήµατα, περιοχές ενταγµένες στο δίκτυο Natura 2000 όπως η Βοιδοκοιλιά. Το σχέδιο κατασκευής και εκµετάλλευσης ΠΟΤΑ ανέλαβε η εταιρεία ΤΕΜΕΣ Α.Ε. συµφερόντων της εφοπλιστικής οικογένειας Βασιλείου Κωνσταντακόπουλου και περιλαµβάνει έξι µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες, συνεδριακό κέντρο, γήπεδα γκολφ, λίµνες, πισίνες, αθλητικά κέντρα. Θα αναπτυχθεί σε δύο παραλιακές εκτάσεις, µε πρόσωπο άνω των χιλίων µέτρων σε παραλία, στον κόλπο της Σφακτηρίας. Επίσης, παραθεριστικές κατοικίες συνολικής επιφάνειας 17.500 τ.µ. στο τµήµα Ρωµανού και 40.000 τ.µ. στην Πύλο. Από το κόστος των 325 εκατ. ευρώ, το 45% το βάζει το κράτος, εµείς δηλαδή. Κι έτσι το κράτος –ΠΑΣΟΚ και ΝΔ– αντί να καλύπτει τα ελλείµµατα ανάπτυξης του τόπου, δίνει αυτόν τον ρόλο στους ιδιώτες µέσω των ΠΟΤΑ, άνευ όρων κι άνευ ελέγχων. Από κοντά και οι τοπικοί άρχοντες και τα τοπικά ΜΜΕ, ακόµη και οι τοπικές αριστερές παρατάξεις, δυστυχώς και αρκετός κόσµος που πίστεψε πως θα πουλήσει τη γη του ακριβά ή θα βρει δουλειά από αυτές που ανοίγει ο «καπετάνιος». Ο κ. Κωνσταντακόπουλος.
Η εταιρεία του Κωνσταντακόπουλου αρχίζει να αγοράζει γη από τη δεκαετία του 1980. Με αρχή 800 στρέµµατα, τα Κοκκεβέικα, στο τµήµα Ρωµανός και στην Πύλο 1.200 στρέµµατα από τις υπό εκκαθάριση εταιρείες τού Καραγιώργη. Εντατικά αγοράζει γη και παρουσιάζει το επενδυτικό σχέδιο. Οι εφορείες αρχαιοτήτων εισηγούνται αρνητικά, αλλά το ΚΑΣ αποφασίζει θετικά για την επένδυση. Στην τοπική κοινωνία, απευθυνόµενος σε έναν κόσµο που έχει ανάγκη, έρχεται σαν «Μεσσίας». Οι βουλευτές τού νοµού και τα περισσότερα κόµµατα πείθονται για τη µεγάλη επένδυση. Εναντίον καθαρά το ΚΚΕ, αλλά αναποτελεσµατικά, µε λόγο µόνο για καπιταλιστικά σχέδια κι εργασιακό µεσαίωνα, µε µισόλογα ο Συνασπισµός. Η Κίνηση Πολιτών Μεσσηνίας κυνηγούσε µε επιµονή το θέµα. Το έργο εντάσσεται στο Β΄ ΚΠΣ µε 50 δις και το 2001 µε ΚΥΑ χαρακτηρίζονται οι περιοχές τής ΠΟΤΑ, οριοθετούνται, εγκρίνονται οι χρήσεις γης. Το Β΄ ΚΠΣ τελείωσε χωρίς να αρχίσει το έργο κι εντάχθηκε στο Γ΄ ΚΠΣ µε 60 δις. Το χωροταξικό τού Σουφλιά έδινε στην εταιρεία τη δυνατότητα για απαλλοτριώσεις εκτάσεων, του δίνει καλύτερο συντελεστή εκµετάλλευσης. Η κύρωση των τεσσάρων επενδυτικών σχεδίων τής εταιρείας ΤΕΜΕΣ Α.Ε. για να ξεκινήσει η ΠΟΤΑ Μεσσηνίας έγινε τον Μάρτη του 2007 από τη Βουλή, που ψήφισε (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) το σχέδιο νόµου µε θέµα την ένταξη στον αναπτυξιακό νόµο τού επενδυτικού σχεδίου. Συνασπισµός και ΚΚΕ καταψήφισαν.
Η αλλοπρόσαλλη και ορισµένες φορές βάρβαρη πολιτική που ασκεί το Υπουργείο Πολιτισµού, τις ηµέρες αυτές, αποδόθηκε στον Χρήστο Ζαχόπουλο. Έχω την γνώµη ότι πρόκειται για την επίσηµη κρατική πολιτική των τελευταίων 30 ετών. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η πολιτιστική πολιτική που εφαρµόζεται στο Ναυαρίνο στον χώρο που ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος. Θα σας παρουσιάσω ορισµένα επεισόδια της σειράς.
Το 1982, µε υπουργό Πολιτισµού τη Μελίνα Μερκούρη, ξεκίνησε η δηµιουργία του Κέντρου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (κέντρο υψίστης επιστηµονικής αξίας και πολιτικής σηµασίας) στο κάστρο της Πύλου -Νιόκαστρο.
Αλλά γιατί στην Πύλο; Επειδή ο όρµος του Ναυαρίνου, ο οικισµός της Πύλου, το Νιόκαστρο, η νήσος Σφακτηρία, το Παλιόκαστρο, το Διβάρι και ο όρµος της Βοϊδοκοιλιάς, έχουν κηρυχθεί αρµοδίως περιοχές µεγάλου ιστορικού-αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Πέντε χρόνια πριν, το 1977, στους ίδιους χώρους, επρόκειτο να εγκατασταθούν ναυπηγεία εµπορικής ναυτιλίας, «ένας πόλος βιοµηχανικής ανάπτυξης». Αλλά, όπως λέει ο καθηγητής Ν. Ζίας, «αντέδρασε όλος ο αρχαιολογικός κόσµος» και, µε απόφαση του Κ.Α.Σ., η εγκατάσταση απετράπη.
Το κάστρο της Πύλου, τώρα, προκειµένου να στεγαστεί το Κέντρο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, αναστηλώθηκε µέχρις ενός σηµείου, δαπανήθηκε τότε πάνω από ένα δισεκατοµµύριο δραχµές, έως ότου το 1997, µε απόφαση του Ευ. Βενιζέλου, το φιλόδοξο σχέδιο µαταιώθηκε. Για τη διαχείριση της αδράνειας, είχε συσταθεί µια αρµόδια επιτροπή που διαλύθηκε πρόσφατα. Τίποτα το σηµαντικό δεν συµβαίνει πια στο Κάστρο της Πύλου.
Γιατί έγινε αυτό; ¶γνωστο.
Εν τούτοις, δύο χρόνια µετά, το 1999, µε υπουργική απόφαση του ΥΠΠΟ, εγκρίνεται η οριοθέτηση της «Περιοχής Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) Τµήµα Πύλου», στον Όρµο του Ναυαρίνου. Και, ώ του θαύµατος, τα αρχαία εξαφανίζονται. Τα ίχνη τους δεν εντοπίστηκαν παρά τις µεθοδικές έρευνες σε όλη την περιοχή που είχε αποσπάσει το οξυµµένο ενδιαφέρον της Μελίνας.
Οι εκριζώσεις χιλιάδων αιωνόβιων ελαιόδεντρων, οι εκχερσώσεις, οι εκσκαφές και οι επιχώσεις τεράστιας κλίµακας, άρχισαν κάπου στο 2004, αλλά η άδεια δόθηκε από το ΚΑΣ, τρία χρόνια µετά, τον Απρίλιο του 2007. ¶δεια για την κατασκευή στην Πύλο, ξενοδοχείων, τουριστικών κατοικιών, συνεδριακών κέντρων και γηπέδων γκολφ, για να Άχει κάπου να παίζει η Γκόφλω.
Την τύχη της Πύλου, του Ναυαρίνου, προδιαγράφει η ΠΟΤΑ Ρωµανού που ήδη κατασκευάζεται. Η έκταση, το µέγεθος των οικοδοµηµάτων, είναι τροµακτικά.
Ο Γιώργος Γκόνης, στέλεχος της Κίνησης Πολιτών Μεσσηνίας «ΚΙΝΩ», γράφει στην «ΕΠΟΧΗ» την Κυριακή, 13 Ιανουαρίου 2008:
«Στην ΠΟΤΑ παραδόθηκαν τα πάντα, παραδόθηκε ένας µοναδικός φυσικός και ιστορικός τόπος, παραδόθηκε το σύνολο σχεδόν των υδατικών πόρων κατά παράβαση της οδηγίας 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραδόθηκαν δασικές εκτάσεις και όλο το υφιστάµενο δίκτυο των κοινόχρηστων δρόµων, παραδόθηκε δηµόσιο χρήµα µε µορφή άµεσης επιχορήγησης, ύψους 150 εκατοµµυρίων ευρώ, µέγεθος ίσο µε το 25% του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος (ΠΕΠ) Πελοποννήσου, αποσιωπήθηκε ότι η ΠΟΤΑ χωροθετείται σε περιοχή NATURA».
Και συνεχίζει: «Δεν έγινε ο συνταγµατικά επιβεβληµένος ευρύτερος χωροταξικός σχεδιασµός, δεν έγινε διαχειριστική µελέτη για τα υδατικά αποθέµατα και την διαχείριση των απορριµµάτων, δεν έγινε έρευνα για το εργατικό δυναµικό και την ειδίκευσή του, δεν έγινε έρευνα για την αναβάθµιση των οικισµών, για τον αναπροσανατολισµό της αγροτικής παραγωγής».
Στις 9 Ιανουαρίου του 2008, η Ολοµέλεια του Συµβουλίου της Επικρατείας αποφάσισε ότι είναι αντισυνταγµατική η νοµοθετική ρύθµιση για τον χαρακτηρισµό µιας «Περιοχής Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης». Είναι α-ντι-συ-ντα-γµα-τι-κή.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε εκνευρισµό στους τοπικούς παράγοντες, κρίσεις υπεροψίας στους αναδόχους-επενδυτές, σύγχυση στο Δικαιοσύνης και το ΥΠΕΧΩΔΕ και κάποια δηµοσιεύµατα στον αθηναϊκό και µεσσηνιακό Τύπο. Συνέπεσαν εξάλλου µε τις γνωστές, οχληρές παρατηρήσεις του κ. Σταύρου Δήµα (δεν του αρέσει η Γκόλφω) και τους διαξιφισµούς του επιτρόπου µε τον κ. Σουφλιά.
Το ΥΠΠΟ είναι ήρεµο. Αλλά η ΠΟΤΑ Ρωµανού γίνεται. Στο βασίλειο του Νέστωρα, φύτρωσε µια πόλη 2.000 κατοίκων. Και ώ του θαύµατος, τα αρχαία επέστρεψαν.
Στις 11 Ιανουαρίου (3 ηµέρες µετά την απόφαση του ΣτΕ), η προϊσταµένη της ΛΗΆ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων κα Ξένη Αραπογιάννη, παρουσιάζοντας το έργο της Εφορείας, ανακοίνωσε ότι στην ΠΟΤΑ Ρωµανού οι εκσκαφικές εργασίες για την δηµιουργία γηπέδου γκολφ (και αρχαιολόγος η Γκόλφω), έφεραν στο φως: «…εκτεταµένο προϊστορικό οικισµό … εργαστήρια οψιανού και χαλκού … 200 αγγεία … ταφικό πίθο … σπανιότατα ευρήµατα … µοναδικό θησαυρό για τη Μεσσηνία». Είπε και ευχαρίστησε τον «επενδυτή» επειδή χρηµατοδότησε την έρευνα. Σηµειωτέον, ότι οι επενδυτές παρόµοιων εγχειρηµάτων είναι υποχρεωµένοι από το νόµο να χρηµατοδοτούν την έρευνα.
Και κάτι άλλο. Οι εργασίες θα έπρεπε να διακοπούν έως ότου ολοκληρωθεί η έρευνα, πάντα σύµφωνα µε τον νόµο.
Θεόδωρος Δενδροµοίρης. Δικηγόρος.
Ο ένας από τους δύο ιδιοκτήτες έκτασης στο χωριό Ρωµανός που πέτυχε, µε την απόφαση του ΣτΕ, την ακύρωση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης της ιδιοκτησίας του (Η εταιρεία ΤΕΜΕΣ Α.Ε. είχε προχωρήσει σε αναγκαστική απαλλοτρίωση προκειµένου να αποκτήσει γη υπέρ τουριστικής επιχείρησης για τη δηµιουργία ΠΟΤΑ Ρωµανού).
«Να σας πω για την ΠΟΤΑ Ρωµανού. Ο κ.Κωνσταντακόπουλος αγόραζε εκτάσεις τις οποίες µεταβίβαζε προς την ΤΕΜΕΣ Α.Ε. για την δηµιουργία των ΠΟΤΑ. Εµένα στην αρχή, τον Μάη του 2004, µου έστειλε έναν µεσίτη να µε ρωτήσει αν πουλάω το κτήµα. Αφού αρνήθηκα, βγαίνει τοπική εφηµερίδα σε λίγες µέρες µε ανακοίνωση για αναγκαστική απαλλοτρίωση της γης που δεν κατάφεραν να αγοράσουν. Η κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης έγινε 18/10/2004 από τους υπουργούς Οικονοµικών και Τουριστικής Ανάπτυξης. Μέθοδοι Φαρ Ουέστ, µόνο που αντί να χρησιµοποιεί πιστολέρος, χρησιµοποιεί το κράτος. Με το που βλέπω την κήρυξη, κάνω αίτηση ακυρώσεως στις 9/12/2004 και παράλληλα αίτηση αναστολής µε αίτηµα προσωρινής διαταγής που θα ανέστελλε την ισχύ τής ΚΥΑ που κήρυξε την απαλλοτρίωση.
Πραγµατικά το δικαστήριο έδωσε και σε µένα και στον άλλο ιδιοκτήτη τον Τζούλιο την προσωρινή διαταγή. Μετά από αναβολές, έγινε η συζήτηση στο 5ο τµήµα τού ΣτΕ, στην 7µελή επιτροπή, και βγήκε απόφαση τον Ιούνιο του 2007. Η πλειοψηφία έλεγε: επειδή µε την ΚΥΑ καθορίζονται χρήσεις γης, η πράξη αυτή εµπεριέχει κανόνες δικαίου, εποµένως ήταν άκυρος ο τύπος που κηρύχθηκε η απαλλοτρίωση και θα έπρεπε να κηρυχθεί µε Π.Δ. Ο Πρόεδρος κι ο Εισηγητής διατύπωσαν άλλη άποψη: Για να γίνει η χωροθέτηση της ΠΟΤΑ έπρεπε να υπάρχει εθνικό χωροταξικό, ειδικό τοµεακό για τον τουρισµό και περιφερειακό σχέδιο για τοπικού χαρακτήρα θέµατα. Επίσης να υπάρχει περιβαλλοντική µελέτη, κι επειδή νότια του ποταµού Σέλα η περιοχή είναι Natura 2000, θα έπρεπε να έχει εκδοθεί Π.Δ. που να προέβλεπε ποιες δράσεις είναι συµβατές στις περιοχές Natura.
Οι δικαστές είπαν και κάτι άλλο σηµαντικό: στην απαλλοτρίωση πρέπει να ωφελείται το σύνολο. Όταν αυτό δεν συµβαίνει –διότι ο επιχειρηµατίας έχει το δικαίωµα να πουλήσει γαίες που προήλθαν από αναγκαστική απαλλοτρίωση– εκφεύγει του σκοπού τής ΠΟΤΑ κι αίρεται σε µεγάλο βαθµό, αν δεν αναιρείται τελείως, ο χαρακτήρας τής δηµόσιας ωφέλειας. Έτσι, παρέπεµψε στην Ολοµέλεια λόγω µείζονος σηµασίας κι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος. Στις 5 Οκτώβρη 2007 έγινε η συζήτηση στην Ολοµέλεια του ΣτΕ, δεν δηµοσιεύθηκε η απόφαση επίσηµα, αλλά µάθαµε όλοι την απόφαση. Ακυρώθηκαν οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις των ιδιοκτησιών µας που είχαν κηρυχθεί µε την ΚΥΑ και χωρίς χωροταξικό σχεδιασµό αντισυνταγµατική η ΠΟΤΑ. Και δεν µπορούν να πειράξουν άλλον ιδιοκτήτη –διότι έπονται κι άλλες προσφυγές– µετά από αυτή την απόφαση.
Μαρία Σπυροπούλου. Πρόεδρος Κίνησης Πολιτών Μεσσηνίας ΚΙΝΩ, κάτοικος Πύλου.
«Σαν Κίνηση έχουµε ξεκινήσει από το 1998 και βλέπαµε πως εξελισσόταν το θέµα. Στην αρχή, ο κόσµος εδώ τον πίστεψε τον κ. Κωνσταντακόπουλο, τους έδινε λεφτά για κτήµατα που ούτε φαντάζονταν ότι θα τα πούλαγαν ποτέ. Είκοσι χρόνια αυτό γινόταν, αγόραζε γη, και στην ανατολική και στη δυτική Πυλία.
Όταν το 2000 σαν “ΚΙΝΩ” κάναµε την πρώτη ηµερίδα κι είχαµε επιστήµονες, αυτός ήρθε αδιάβαστος. Στην επόµενη, όµως, ήρθε προετοιµασµένος. Είχε µαζί του τους βουλευτές, τους υπουργούς, όλο τροποποιήσεις έκαναν σε νοµοσχέδια για να περάσει η επένδυση, όποτε σκόνταφτε σε θέµατα αρχαιολογικά ή περιβαλλοντικά. Και τον κόσµο τον είχε µαζί του, αυτούς που έλπιζαν σε δουλειές από την επένδυση. Ούτε στα έργα δεν τους πήρε.
Απέναντί µου βλέπω τη Γιάλοβα. Θα την ξαναδώ όπως είναι; Στην ΠΟΤΑ στον κάµπο τής Πύλου έκανε λιµνοδεξαµενή για να υδρεύει το γήπεδο γκολφ. Από τον ποταµό Γιανούζαγα είπε πως θα παίρνει νερό από τις εκβολές, αλλά αγόρασε χωράφι κοντά στις πηγές για να παίρνει νερό. Έχουν ξεσηκωθεί οι κάτοικοι γιατί δεν θα έχουν να ποτίσουν τα χωράφια τους. Τους απειλεί κι εκεί µε αναγκαστική απαλλοτρίωση. Στην άλλη ΠΟΤΑ, του Ρωµανού, οι ιδιοκτησίες που αγόρασε έχουν αρχαία µέσα. Ευτυχώς έχασε από τον Δενδροµοίρη και τον Τζούλιο που πήγε να τους τα απαλλοτριώσει αναγκαστικά και τους δικαίωσε το ΣτΕ. Κι αυτά τα ήθελε γιατί ήταν ακριβώς δίπλα στο ποτάµι Σελάς που το σχέδιό του το είχε µέσα στις εγκαταστάσεις.
Και µετά την απόφαση του Σ.τ.Ε. τι κάνουµε;
Όπως σηµειώναµε στην ΕΠΟΧΗ (13.01.08) η απόφαση του Σ.τ.Ε. που χαρακτηρίζει αντισυνταγµατικό τον βασικό νόµο, τη χωροθέτηση και την κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης για τη δηµιουργία περιοχών Π.Ο.Τ.Α., και ειδικά της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας, ήταν µια τεράστια δικαίωση και µια πολλαπλή νίκη.
Η αµηχανία του τοπικού συστήµατος «προστασίας» της Π.Ο.Τ.Α. (Νοµάρχης Μεσσηνίας, επικεφαλής του ΠΑΣΟΚ, τοπικός Τύπος), όπως και η πρώτη αντίδραση της ίδιας της εταιρείας του «καπετάνιου», της ΤΕΜΕΣ, ήταν φανερή αλλά και δηλωτική των διαθέσεων για «συγκάλυψη ή κουκούλωµα» του θέµατος. «Αυτοί» το αντιµετωπίζουν ως «τυπικό» ή «γραφειοκρατικό» ζήτηµα. Η σχέση τους µε το διαφωτισµό και την αστική δηµοκρατία εξαντλείται στο να αντιµετωπίζουν το ανώτατο συνταγµατικό δικαστήριο µε τέτοιο τρόπο!!!
Από την άλλη, και δυστυχώς «για µας τους άλλους», από το πολιτικό σύστηµα ουσιαστικό και έµπρακτο ενδιαφέρον έχει δείξει ο απίθανος βουλευτής του ΛΑΟΣ Ηλίας Πολατίδης (έχει καταθέσει ερώτηση στη Βουλή για το πρόβληµα «νερό και ΠΟΤΑ»), η κα Ροδούλα Ζήση και ο κος Σταύρος Δήµας που αντιτίθενται στο µοντέλο της τουριστικής ανάπτυξης µε αιχµή τα γκολφ, αφήνοντας στο απυρόβλητο το ΥΠΕΧΩΔΕ.
Όλα αυτά δεν τα αναφέρουµε ως απλή γκρίνια αλλά γιατί καταλαβαίνουµε ότι εάν τα κόµµατα της Αριστεράς, και ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ, οι οικολογικές οργανώσεις και τα εναλλακτικά ΜΜΕ δεν αναδείξουν στο επίπεδο που πρέπει το θέµα, από αυτή την ιστορία θα βγούµε χαµένοι όλοι µας, από τον Έβρο ως την Κρήτη και από τη Μαγνησία και την Αταλάντη ως τον Καϊάφα και την Κέρκυρα, δηλαδή όλοι οι «όµορφοι τόποι» του τόπου µας. Θα βγουν χαµένοι όσοι, λίγοι, το παλεύουν, θα ηττηθεί η ελπίδα. Πηγαίνετε µετά σε αυτούς τους τόπους και στους ανθρώπους τους να µιλήσετε για εναλλακτική ανάπτυξη και εναλλακτική διακυβέρνηση.
Θέµατα να αναδειχθούν ένα σωρό οι αρχαιότητες και τα νερά, οι ακτές και τα ποτάµια, η δηµόσια χρηµατοδότηση, µεσούντος του νεοφιλελευθερισµού, οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, οι συνθήκες υπερεργασίας και υπερεκµετάλλευσης των εργαζοµένων του εργοταξίου (µεταναστών στην πλειοψηφία), τα γκολφ, οι περιοχές NATURA. O θεµατικός κατάλογος ατελείωτος… φτάνει «εµείς οι άλλοι» να τοποθετηθούµε καθαρά, και όσοι νιώθουν ότι έκαναν λάθος ας έχουν τη γενναιότητα να το παραδεχτούν έστω και τώρα.
Εµείς λοιπόν θα νιώσουµε δικαιωµένοι και θα συνεχίσουµε την προσπάθειά µας αν αναληφθούν πρωτοβουλίες:
1.Για να πολιτικοποιηθεί το θέµα στη Βουλή και όπου δει, φέρνοντας στην επιφάνεια όλα τα ζητήµατα (NATURA, κίνδυνος απώλειας 150 εκατ. ¤, νερά περιοχής, έλεγχος τήρησης των νόµων ως προς τις αρχαιότητες, την τήρηση των ΚΥΑ περί περιβαλλοντικών όρων, αναγκαστικές απαλλοτριώσεις κ.λπ.),
2.Για να αναδειχθεί στην επικαιρότητα το θέµα, ως «εθνικό υπόδειγµα τουριστικής ανάπτυξης», και να µην υποβαθµιστεί όπως έγινε στην προηγούµενη διαδροµή του, µε την οργάνωση ενός πανελλαδικού δικτύου που θα το αντιπαλεύει, µε οργανωµένο τρόπο.
Γιώργος Γκόνης
Μέλος της Κίνησης Πολιτών
Μεσσηνίας «ΚΙΝΩ»